Poglavlje otvoreno 21. decembra 2015.
Poglavlje 14 se odnosi na sve vrste prevoza – drumski, željeznički, unutrašnju plovidbu, kombinovani, vazdušni i pomorski prevoz, pri čemu Evropska unija teži integraciji različitih saobraćajnih sektora.
Cilj saobraćajne politike je da omogući racionalan prevoz roba i putnika unutar Unije i na međunarodnom nivou, kroz poboljšanje funkcionisanja unutrašnjeg tržišta i promovisanje bezbjednih, efikasnih, ekoloških i korisnički orijentisanih prevoznih usluga.
Primjenom zakonodavstva u ovoj oblasti razvija se djelotvoran saobraćajni sistem koji nudi visok stepen održive mobilnosti širom EU, štiteći životnu sredinu, ali i bezbjednost građana i građanki.
Značajan dio acquis-a se sastoji od uredbi i odluka. Shodno tome, mora biti osigurana njihova direktna primjena od dana pristupanja.
Međutim, drugi dio acquis-a se sastoji od direktiva koje je potrebno prenijeti u pravni sistem države u razumnom vremenskom periodu.
Zakonske odredbe su povezane sa tehničkim i bezbjednosnim standardima, kontrolom državne pomoći i liberalizacijom tržišta u kontekstu unutrašnjeg transportnog tržišta. Izvještaj Evropske komisije o napretku Crne Gore bilježi izvjestan napredak u oblasti drumskog prevoza donošenjem Zakona o prevozu u drumskom saobraćaju.
Takse za strana vozila i eko takse su ukinute, čime je otklonjena jedna od kritika EU. Crna Gora je u decembru 2011. usvojila Akcioni plan za implementaciju Strategije poboljšanja bezbjednosti u drumskom saobraćaju, a u junu 2012. i Zakon o bezbijednosti saobraćaja na putevima.
Potrebna su dalja usklađivanja sa acquis-em iz oblasti bezbjednog drumskog prevoza opasnih materija i roba. Propisano razdoblje vožnje i razdoblje mirovanja, kao i upotreba tahografa su u Crnoj Gori usklađeni sa socijalnim i pravnim tekovinama EU.
U Izvještaju se konstatuje da su kapaciteti, opremljenost i brojnost inspekcijskih službi na drumovima još nedovoljno razvijeni.
Nepovoljan je i tretman puteva u međunarodnim strateškim dokumentima, posebno u transevropskoj transportnoj mreži u kojoj nema ni jednog kilometra crnogorskih puteva. Putna mreža je generalno slabo razvijena, a kvalitet postojećih puteva daleko ispod evropskog standarda.
Oblast željezničkog prevoza podrazumijeva pristup i tržištu i infrastrukturi, kao i tehničke i bezbjednosne uslove.
Crna Gora će u toj oblasti morati da uloži dodatne napore kako bi uskladila svoje zakonodavstvo sa zakonodavstvom EU. Pravila o obavezama i pravima putnika su u željeznički prevoz uvedena Zakonom o obligacionim odnosima.
Ipak, mora se insistirati na daljem usklađivanju zakonodavstva o bezbjednosti u željezničkom saobraćaju, jer taj vid saobraćaja karakteriše nizak nivo kvaliteta postojeće mreže, bezbjednosti, nedovoljno korišćenje kapaciteta, nekonkurentnost i loša povezanost sa regionalnim transportnim tokovima koji su uslov dalje održivosti.
Već duže vrijeme nema značajnijih investiranja u željezničku mrežu. Pruga Beograd-Bar, koja ima strateški privredni i ekonomski značaj u regionu, decenijama nije rekonstruisana. Kada je riječ o administrativnim kapacitetima, neophodno je značajno poboljšanje.
Prema Izvještaju o napretku, željeznička uprava još nije u potpunosti operativna, a njeni administrativni kapaciteti ostaju slabi.
Upravi treba dati više ovlašćenja, posebno da propisuje kazne i da traži bilo koju informaciju od željezničkih kompanija.
Kako bi se ispunili zahtjevi Unije, potrebno je ustanoviti nezavisna tijela, kao organe nacionalne bezbijednosti i tijela za istraživanje saobraćajnih nesreća.
Iako vazdušni saobraćaj nije toliko zastupljen u Crnoj Gori, kao u drugim državama EU, ipak mora biti usklađen sa zakonodavstvom EU.
Crna Gora je potpisala Sporazum o zajedničkom evropskom vazdušnom prostoru (ECAA), čijom primjenom je postignut izvjesni napredak.
Međutim, i dalje postoji niz stvari koje je potrebno prilagoditi, npr. primjenu sistema za upravljanje bezbjednošću na aerodromu i uvođenje Zakona o vazdušnom saobraćaju.
Pitanje za koje je potrebno uložiti dodatne napore je ono u dijelu institucionalizacije tijela za istraživanje saobraćajnih nezgoda, njegove nezavisnosti, kao i uopšteno jačanje administrativnih kapaciteta u oblasti vazdušnog saobraćaja.
Potrebno je preduzeti mjere da bi se ispunili zahtjevi u oblasti ekoloških uslova, zaštite putnika i aviobezbjednosti.
Saobraćajna politika Unije obuhvata i pitanja kao što su radno vrijeme, dužina letjenja, vrijeme odmora i druge mjere za zaštitu članova vazduhoplovne posade koje su uspješno realizovane u Crnoj Gori.
Direktiva o održavanju aviona na zemlji (eng. groundhandling) je sprovedena, ali je potrebno još napora da se poboljša njena primjena.
Ne postoji urađena procjena kapaciteta aerodroma, i oni su još nedovoljno spremni za prihvatanje intenzivnijeg interevropskog i interkontinentalnog saobraćaja.
Dodatno, neophodno je osigurati naplate aerodromskih usluga na ravnopravnoj osnovi i za domaće i za strane prevoznike u cilju usklađivanja sa principom zabrane diskriminacije.
Sprovođenjem pravnih tekovina pomorskog saobraćaja EU ima tendenciju da se u svim državama članicama garantuje pristup tržištu i da se teži određenim tehničkim i društvenim uslovima, kao i pomorskoj bezbjednosti.
Bilo kakva ograničenja u pristupu međunarodnim uslugama linijskog brodarstva između Crne Gore i stranih luka nijesu dozvoljena. Iako je krajem prošlog vijeka činio okosnicu privrednog i ekonomskog razvoja države, pomorski saobraćaj u Crnoj Gori gotovo da ne funkcioniše, što je posljedica ukupne društvenoekonomske situacije i zaostajanja u privrednom razvoju zemlje.
Luke u Crnoj Gori ne zadovoljavaju u potpunosti stroge i skupe evropske i svjetske standarde, a njihovi kapaciteti ostaju nedovoljno iskorišćeni.
U tom smislu, prednjači Luka Bar koja je odavno izgubila trku sa konkurencijom iz regiona. Neiskorišćenost kapaciteta ove luke povlači za sobom i neiskorišćenost drumskih i željezničkih mreža.
Dubina Luke Bar je, takođe, ispod evropskih standarda i u nju se ne mogu usidriti veći teretni i putnički brodovi, kao ni kruzeri.
Nerazvijena je služba traganja i spasavanja. Socijalni uslovi za pomorce moraju biti u skladu sa direktivama Evropske unije.
Oblast pomorske sigurnosti je prilično rasprostranjena i obuhvata sigurnost brodova, standarde za brodske inspekcije i nadzorne organizacije, obuku inspektora, nadgledanje saobraćaja i propisane uslove za posadu (ljekarsko uvjerenje, radno vrijeme/vrijeme odmora, itd.).
Napredak je ostvaren u oblasti rukovođenja otpadom, zajedno sa usvajanjem novog Zakona o zaštiti mora od zagađenja sa plovnih objekata u aprilu 2011. Međutim, pažnju treba usmjeriti i na zahtjeve sigurnosti u pomorskoj oblasti.
Prema Ugovoru o funkcionisanju EU u oblasti saobraćajne politike acquis treba usmjeriti prije svega na međunarodni transport koji se tiče države pojedinačno, uslove po kojima nerezidentni prevoznici mogu da rade, transportne usluge u drugim državama članicama i mjere za unaprijeđenje saobraćajne bezbjednosti.
Na taj način Unija pokušava da objedini uslove u različitim državama članicama u cilju postizanja prevoznog sistema identičnog u cijeloj EU.
Sporazumom o stabilizaciji i pridruživanju (SSP) između Crne Gore i EU utvrđuje se da „saradnja može naročito stremiti restrukturiranju i modernizaciji crnogorskog prevoza, unapređujući slobodno kretanje putnika i roba, povećavajući pristup transportnom tržištu i objektima, uključujući luke i aerodrome. (…) cilj saradnje bi trebao biti postizanje standarda poslovanja uporedivih sa onima u Zajednici kao i razvijanje transportnog sistema u Crnoj Gori usklađenog i kompatibilnog sa sistemom Zajednice, i poboljšanje zaštite životne sredine u prevozu.
“Kako SSP propisuje, Crna Gora treba da obezbijedi nesmetan drumski tranzitni promet preko zemlje, garantuje progresivnu harmonizaciju transportnog zakonodavstva Crne Gore sa onim u zajednici i osigura efikasnu primjenu principa nediskriminacije.
Sve to znači da ne preduzima ikakve restriktivne ili diskriminatorne mjere i da ukine bilo koje postojeće administrativne i tehničke prepreke.
Smanjenjem razlika između saobraćajnih sistema država članica pospješuje se ukupni ekonomski rast zemalja, ali i cijele Unije.
Ispunjavanje kriterijuma EU će pratiti i promjene u Crnoj Gori koja će na početku susresti sa brojnim izazovima, ali u cjelini Crna Gora dobija takav saobraćajni sistem koji uzima u obzir ekonomske, socijalne i ekološke potrebe društva.
• Procjenjuje se da privatna domaćinstva na području EU godišnje potroše 750 milijardi eura od čega 15% otpada na saobraćajne troškove.
• Crnogorske pruge spadaju u red izuzetno sporih pruga i na više od 50% željezničke mreže saobraća se brzinom ne većom od 50 km/h.
• Sektor prevoza danas generiše oko 10% bogatstva EU i upošljava preko 10 miliona ljudi, a njegov značaj svakim danom je primjetniji zbog visokog stepena rasta prihoda.
• EU ima 4.5 miliona kilometara puteva, 212 500 kilometara željeznica i 41 000 kilometara vodenih puteva u unutrašnjosti kopna.
Eliška Veselá
Bonus video:
