Dana 7. februara 2017. godine, na internet portalima i društvenim mrežama, prostrujila je kratka vijest: Todorov est mort. Skoro intiman ton objave smrti u francuskim medijima jer je ime francuskog intelektualca bugarskog porijekla dovoljno znakovito i dovoljno veliko za generacije formirane u drugoj polovini XX vijeka.
Novi metod proučavanja
Rođen u Sofiji 1939. godine, Cvetan (sa čuvenom transkripcijom Tzvetan) Todorov nakon studija, 1963. godine dolazi u Pariz s namjerom da proširi svoja znanja iz teorije književnosti, bježeći od ideološkog tumačenja u komunističkoj Bugarskoj. No u to doba, pozitivistička dogma vlada akademskim studijama književnosti u Parizu a dvadesetčetvorogodišnji Todorov zbunjeno i sve više razočarano traži kurseve koji će zadovoljiti njegova interesovanja. Tek će slučajan susret u hodnicima Sorbone sa Ženetom, koji je opisan u Figurama IV, učiniti da Todorov kreira teoriju koju je tražio. Pod neformalnim mentorstvom Rolana Barta, šezdesetih godina u Parizu, ova grupa mladih istraživača, stvara novi metod u proučavanju književnosti, poznat kao Nova kritika, imanentni pristup, kasnije naratologija. Uslijediće najveća borba Starih i Modernih u novom dobu, pa će 1966. godina označiti pobjedu, naravno, Modernih, i uvođenje unutrašnjeg pristupa književnosti u univerzitetske programe.
Kritika kritike
Cvetan Todorov je, za razliku od saboraca, poznavao radove ruskih formalista, pa će njegov izbor i prevod najznačajnih radova Šklovskog, Tinjanova, Ejhenbauma, Jakobsona i drugih, predstavljati događaj u strukturalizmom zahvaćenom Parizu. Objavljena kao Teorija književnosti, sa predgovorom Romana Jakobsona, knjiga se pojavila 1965. godine. Ubrzo su se pojavile strukturalne analize Dekamerona, Hiljadu i jedne noći, Todorov je stvorio i osnovni sistem posmatranja književnih činjenica preko lingvističkih kategorija vremena, načina i aspekta. Klasici univerzitetskih udžbenika i danas su studije Uvod u fantastičnu književnost (1970), Poetika proze (1971), Enciklopedijski rječnik nauka o jeziku (1979). Todorov sa Ženetom 1970. godine osniva i časopis Poétique.
No kada je naratologija postala nova akademska dogma, kada su studenti morali da uče i recituju naratološke kategorije, Todorov je podsjetio da su strukturalisti tražili sredstvo za analizu, ali da sredstvo ne treba da postane cilj te da predavanja o načinu i fokalizaciji ne bi trebalo da zamijene predavanja o Bodleru i Floberu (Magazine litteraire, oktobar 2002). Pogled na svoju strukturalističku prošlost Todorov je uputio kao istoričar. Još 1984. godine njegova Kritika kritike označila je prekid sa strukturalizmom. Osamdesete su bile godine poststrukturalističkih studies.
Sumnjičav u odnosu na svaku ortodoksiju
Ključna studija, kao prekretnica intelektualnog angažmana, jeste Osvajanje Amerike: pitanje drugog (1982). Todorov napušta postepeno literarne i lingvističke rasprave, a okreće se sve više pitanjima drugosti, totalitarizma, sjećanja, humanizma, problemima dobra i zla u savremenom svijetu. Kao i u teoriji književnosti, i u oblasti istorije i antropologije, bio je u prednosti činjenicom da je iz Istočne Evrope; totalitarni sistem je poznavao, u njemu je odrastao i bježeći od njega izabrao je studije književnosti. Sa istočnoevropskim iskustvom i zapadnoevropskim prezentom liberalnog kapitalizma, Todorov je apartna figura evropskog intelektualca. Sumnjičav u odnosu na svaku ortodoksiju u tumačenju, uvijek je isticao kao kvalitet raznolikost kultura i pluralizam ideja, taj veliki poštovalac Edvarda Saida. Kao i književnoteorijske, studije iz oblasti istorije ideja (kako je sam nazvao oblast kojom se bavi), prevođene su svuda u svijetu: Mi i drugi, 1989, Nesavršeni vrt, 1998, Strah od varvara, 2008, Intimni neprijatelji demokratije, 2012.
Iako se nije mnogo pojavljivao u javnim debatama, Todorov je dizao glas protiv ratova i agresija. Usprotivio se bombardovanju Srbije i Crne Gore 1999, ratu u Iraku 2003, ratu u Libiji 2011. godine.
Od 1968. do smrti radio je Nacionalnom centru za naučna istraživanja (CNRS), rukovodio je Istraživačkim centrom za umjetnosti i jezik. Književnost će ostati do kraja njegova strast a lični doživljaj i najranija sjećanja na literaturu opisaće u knjizi Književnost u opasnosti, 2007. Posljednje što je napisao jeste Trijumf umjetnika čije se objavljivanje najavljuje za mart.
Od 1981. do 2014. bio je u braku sa kanadsko-francuskom književnicom Nensi Hjuston.
Bonus video:
