Kada odlazi u Crkvu Svetog Spasa u Skoplju, vernici Mariji Apostolovoj više nije jasna prava priroda te verske institucije - da li ide u nezavisnu crkvu ili u onu koja je deo Srpske pravoslavne crkve (SPC).
„Nije mi uopšte jasno šta se dogodilo", kaže Marija.
„Da li to što su se crkve pomirile znači da srpska crkva priznaje da je makedonska samostalna ili ne."
Partijarh Porfirije, poglavar SPC, primio je u četvrtak 19. maja arhiepiskopa ohridskog i makedonskog Stefana u Hramu Svetog Save u Beogradu i tako označio novu eru u odnosima dveju crkava, koje su nazvane „sestrinskim".
Pod naslovom „radosna vest", iz Srpske pravoslavne crkve najavljeno je služenje zajedničke liturgije dveju crkava i zvanično je okončan raskol.
Ipak, verski događaj nije priznavanje samostalnosti Makedonske od Srpske pravoslavne crkve, kaže Andreja Bogdanovski, makedonski stručnjak za pokrete samostalnosti pravoslavnih crkava.
„SPC je zapravo prepoznala Makedonsku pravoslavnu crkvu, ali je tretira kao crkvu koja ima široku autonomiju unutar SPC", kaže Bogdanovski za BBC.
„Ipak, očekujem da ovaj susret bude samo međukorak do potpunog priznanja autokefalnosti, odnosno samostalnosti MPC."
- Kakav je položaj nepriznatih crkava na Balkanu
- Šta znači izbor Porfirija na mesto patrijarha Srpske pravoslavne crkve
- Tri godine otkako je nastala Severna Makedonija - novo ime, problemi isti
U Severnoj Makedoniji danas postoje najmanje dve pravoslavne crkve.
Jedna je Makedonska pravoslavna crkva, koja se odvojila od Srpske 1967. i koju do nedavno nisu priznavale druge pravoslavne crkve, a druga je Pravoslavna ohridska arhiepiskopija, nastala 2002, koju SPC tretira kao sopstveni deo.
Da li pomirenje znači i rešenje
Sinod SPC, kao najviša izvršna vlast te verske organizacije, obećao je severnomakedonskoj crkvi „status najšire moguće autonomije, odnosno pune unutrašnje samostalnosti".
Ipak, mitropolit prespansko-pelagonijski Petar iz Makedonije rekao je da su „komentari o nekakvom povratku autonomiji samo prazne priče".
„Kanonsko jedinstvo znači da sada možemo zajedno da služimo i da je naša Crkva jednaka sa drugima", izjavio je za makedonske medije mitropolit prespansko-pelagonijski Petar (Karev) iz MPC, povodom odluke Sabora SPC.
Andreja Bogdanovski, doktorant na Univerzitetu u Bakingemu u Velikoj Britaniji, kaže da, za sada, Srpska pravoslavna crkva jeste jasna u jednom - „da Makedonskoj pravoslavnoj crkvi daje priznanje za postojanje".
„MPC se priznaje da postoji, ali je sve vreme pod vlašću SPC", kaže Bogdanovski, koji radi doktorat na temu pokreta za osamostaljenje crkava u Ukrajini, Severnoj Makedoniji i Crnoj Gori.
„MPC je tako tretirana kao crkva koja ima široku autonomiju u spoljnim odnosima, na primer."
Zoran Čvorović, srpski stručnjak za versko pravo, gledajući zajedničku liturgiju zaključio je da se MPC vraća pod okrilje SPC, „pošto je arhiepiskop MPC Stefan pomenuo kao jerarhijski višeg samo patrijarha Srpske crkve Porfirija".
„Da je MPC autokefalna (samostalna), onda bi njen arhiepiskop pominjao u liturgiji imena drugih poglavara autokefalnih Crkava, kao što je to danas, kao i uvek, učinio patrijarh Porfirije", dodaje Čvorović.
Prema crkvenim zakonima, da je MPC nezavisna, njen poglavar bi trebalo da pomene i druge poglavare drugih nezavisnih crkava, a ne samo srpskog patrijarha.
Sam čin zajedničkog liturgijskog služenja „treba tumačiti kao pomirenje i spremnost da se dođe do trajnog rešenja", kaže Dejan Srbinovski, novinar makedonskog dnevnog lista Sloboden pečat, za BBC na srpskom.
Ipak, Srbinovski kaže da je ovo tek prvi korak u uspostavljanju dugoročnih odnosa dveju crkava.
„U Skoplju vlada takva atmosfera da će se u budućnosti ići ka dobijanju potpune nezavisnosti", misli novinar.
„Ovo je korak da se decenijsko otvoreno pitanje reši, što će znatno poboljšati odnose između dve zemlje i dva naroda."
Kao jedan od problema, navodi Srbinovski, je i činjenica da MPC ima pretenzije na neke objekte SPC u Severnoj Makedoniji, ali i što vernici u ovoj zemlji nisu sigurni kojoj crkvi pripadaju i po tome su podeljeni.
Lekcija iz istorije: Kada se i zašto odvojila Makedonska pravoslavna crkva
Od 2002. godine, u Severnoj Makedoniji postoje dve pravoslavne crkve.
Jedna je Makedonska pravoslavna crkva, koja se odvojila od Srpske 1967. godine i koju do nedavno nisu priznavale druge pravoslavne crkve, a druga je Pravoslavna ohridska arhiepiskopija, nastala 2002. godine, koju SPC tretira kao svoj deo.
Iz MPC žestoko su kritikovali formiranje ove crkve, a mitropolit Jovan Vraniškovski, koji je iz MPC prešao u Pravoslavnu ohridsku arhiepiskopiju, više puta se našao pred sudom u Severnoj Makedoniji.
Osuđivan je pet puta na zatvorsku kaznu u periodu od 2005. do 2013, a u zatvoru je proveo pet godina i šest meseci.
Razlog za pokretanje postupaka pred sudovima bio je „podsticanje nacionalne i verske mržnje, razdora i netrpeljivosti", ali i utaja poreza.
Naime, kako Severna Makedonija ne priznaje Pravoslavnu ohridsku arhiepiskopiju, donacije ovoj crkvi su tumačili kao utaju poreza.
Sveukupni odnosi između pravoslavnih crkava na Balkanu datiraju još iz perioda posle Prvog svetskog rata.
Tada je formirana Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca, a pravoslavne crkve su ujedinjene.
Na jednom mestu su se okupile Karlovačka mitropolija, Cetinjska mitropolija i crkva u Bosni, a Carigrad je izdao dopuštenje da se cela ta oblast ubuduće nalazi pod patrijaršijom Srpske pravoslavne crkve.
Ipak, Makedonska pravoslavna crkva nastala je pod političkim okolnostima, dodaje Čvorović.
Tada se, objašnjava Čvorović, dogodio „makedonski raskol, koji je izazvan pedesetih i šezdesetih godina prošlog veka, uplitanjem komunističkih vlasti u jedno čisto crkveno pitanje, s ciljem osnivanja autokefalne makedonske crkve".
Srpska, ni druge crkve, tu odluku nikada nisu priznale, ali makedonska država tretira MPC kao legitimnu.
Rečnik crkvenih pojmova
- Kanonski - u skladu sa crkvenim zakonima
- Liturgija - sveštenička služba u hramu, bogosluženje
- Autokefalnost - nezavisnost
- Evharistija - pričešće u pravoslavlju
- Liturgijsko jedinstvo - mogućnost održavanja zajedničkog bogosluženja
- Kanonsko jedinstvo - odnosi među crkvama koje slede iste crkvene zakone
Kakva je uloga drugih pravoslavnih crkava
Odnosima između crkava na Balkanu kumovala je ponajviše Carigradska patrijaršija, koja se još naziva i Vaseljenska patrijaršija, kaže Andrej Bogdanovski.
Sedište joj je u današnjem Istanbulu, a posebno je bitna za pravoslavne vernike.
Postala je važna još 330. godine, kada je rimski car Konstantin proglasio ovaj grad novom prestonicom i legalizovao hrišćanstvo.
Mnogo vekova kasnije, 2018. godine, kaže Bogdanovski, došlo je do novog uplitanja drugih crkava u budućnost onih na Balkanu.
„Carigrad je 2018. priznao nezavisnost Kijevske patrijaršije, što je Ruska pravoslavna crkva izričito odbila", kaže on.
„To je bio signal za SPC, jer su se uplašili da će i Makedonska pravoslavna crkva učiniti isto i da će ih Carigrad podržati."
Još u januaru 2020, podseća Bogdanovski, dogovoreno je da patrijarh Carigradski bude medijator u prevazilaženju problema između SPC i MPC.
„Onda je usledila epidemija korona virusa i ti odnosi su gurnuti pod tepih", kaže verski stručnjak.
„Sa priznanjem Vaseljenske patrijaršije od prošle nedelje, ponovo su otvoreni."
Šta dalje
Liturgijom pomirenja, uspostavljeno je za Čvorovića, profesora Pravog fakulteta u Kragujevcu, „liturgijsko jedinstvo između SPC i MPC", što znači da su se uspostavili uslovi da dve crkve mogu da sprovode zajedničke liturgije.
Da bi bilo uspostavljeno puno kanonsko jedinstvo između SPC i MPC, odnosno da bi sve bilo po crkvenim zakonima, neophodno je, dodaje Čvorović, da se „uredi obim autonomije MPC u okviru SPC i da izmeni postojeći Ustav MPC koji MPC tretira kao autokefalnu crkvu".
„Neophodno je da se reše i prava više desetina hiljada Srba u Severnoj Makedoniji na bogosluženje na srpskom jeziku i sa srpskim sveštenicima, kao kliricima autonomne MPC", kaže Čvorović.
Makedonska pravoslavna crkva je, posle decenija raskola sa SPC, promenila strategiju, misli Andrej Bogdanovski.
„MPC se nada da će dobiti samostalnost", kaže on.
„Ipak, umesto da je odmah traži, okrenula se drugoj strategiji - da prvo uspostavi odnose, a onda da čeka signal kada SPC bude spremna da prizna autokefalnost."
Ovaj period, smatra on, „neće dugo trajati".
Zoran Čvorović, pak, veruje da su „makedonske vladike shvatile da se Crkva ne može rukovoditi zahtevima svetovne politike, te da su odustali od ideje autokefalnosti, čiji je izvorni tvorac bio ateistički komunistički Brozov režim".
„Autokefalnost MPC ne bi prihvatio ni dobar deo klera i verujućeg naroda SPC, pa bi takva odluka izazvala nove podele i raskole u SPC", kaže profesor verskog prava, koji misli da „autokefalnost MPC ne bi prihvatile ni Ruska i Bugarska crkva".
Liturgija pomirenja, dodaje on, „jedino može da doprinese trajno rešenju identitetskih sporova između balkanskih pravoslavnih Slovena".
Pratite nas na Fejsbuku,Tviter i Vajberu. Ako imate predlog teme za nas, javite se na bbcnasrpskom@bbc.co.uk
Bonus video:
