Groblje partizanskih boraca u Mostaru, u praskozorje 14. juna osvanulo je više ličeći na poprište nove bitke nego na spomen obeležje oslobodiocima od nacista u Drugom svetskom ratu.
Nepoznati počinioci su srušili gotovo 700 spomen ploča partizanskim borcima, u čijim su se redovima u Drugom svetskom ratu borili Srbi, Hrvati i Bošnjaci.
Iz Ministarstva unutrašnjih poslova Hercegovačko-neretvanskog kantona osudili su vandalizam i poručili da će otvoriti istragu.
To je drugi put za šest meseci da se ovo groblje našlo na meti vandala, a u januaru 2022. osvanuli su uvredljivi grafiti, fašističke poruke i slovo U, simbol ustaškog pokreta.
Fašistički ustaški režim i marionetska vlada pod kontrolom nacističke Nemačke upravljala je Hrvatskom i delovima Bosne i Hrvatske od 1941. do 1945. godine.
- Koliko se danas sećamo narodnih heroja
- Stari most u Mostaru - simbol Bosne i Hercegovine i Jugoslavije i zajedničkog života
- Drugi svetski rat, antifašizam i revizionizam: „Sutjeska je danas višestruko izdana"
Udruženje antifašističkih boraca Narodno-oslobodilačkog rata Mostar (UABNOR) organizovalo je protest dan posle incidenta, a predsednik Sead Đulić kaže da se svako ranije uništavanje prijavljivalo nadležnim institucijama ali da je odgovor uvek isti - „istraga je u toku, to su maloletni delinkventi".
„Ministar unutrašnjih poslova nam je u sredu rekao da oni svaki put identifikuju počinioce, ali da Tužilaštvo ništa ne preduzima", tvrdi Đulić za BBC na srpskom.
Šta kaže lokalna vlast, a šta stranci?
Mario Kondić, gradonačelnik Mostara i član Hrvatske demokratske zajednice (HDZ) osudio je rušenje spomenika i pozvao nadležne institucije da reaguju i pronađu odgovorne osobe.
„Grad Mostar nema nadležnost nad policijom, niti nad nacionalnim spomenicima.
„Nažalost, često se zloupotrebljavaju ovakvi događaji kako bi se kriminalizovali pojedinci ili gradske službe, pa pozivam sve da daju doprinos kako se ovakvi nemili događaji ne bi ponavljali", napisao je Kondić.
Nacionalni spomenici u nadležnosti su Komisije za zaštitu nacionalnih spomenika Bosne i Hercegovine.
Rušenje ovog spomenika osudila je i Delegacija Evropske unije u Bosni i Hercegovini.
„Oštro osuđujemo uništavanje Partizanskog groblja u Mostaru. Ovaj nacionalni spomenik BiH je simbol zajedništva i pobede nad zaostalim fašističkim idejama.
„Pozdravljamo brzu reakciju gradskih vlasti i pozivamo nadležne da ovo istraže i privedu odgovorne pravdi", navodi se u objavi na zvaničnom Tviter nalogu.
Mostar, 'crveni grad'
U Mostaru su se pre Drugog svetskog rata organizovale brojne konferencije Komunističke partije Jugoslavije.
Tokom rata bio je i jako uporšite antifašističkog otpora u borbi protiv nacističkih sila osovine i njenih saradnica - Nemačke, Italije i Nezavisne država Hrvatska.
To mu je donelo epitet „Crveni grad".
Od 18.000 ljudi, koliko se veruje da ih je živelo u Mostaru tokom ratnih godina, trećina je aktivno učestvovala u partizanskom otporu.
Grad je oslobođen 14. februara 1945. a prema dostupnim informacijama, više od 500 partizana je poginulo tokom poslednje borbe za oslobođenje grada.
Šezdesetih godina prošlog veka su mostarska opština i tadašnja jugoslovenska vlada smatrale da im treba podići spomenik.
Tako se rađa ideja o Partizanskom spomen groblju.
Tim stručnjaka, predvođen Bogdanom Bogdanovićem, arhitekte iz Beograda, krenuo je u projekat izgradnje kompleksa u zapadnom delu Mostara.
Groblje je površine 5.000 metara kvadratnih i ima šest nepravilnih terasa, a danas predstavlja simbol grada i nacionalni spomenik Bosne i Hercegovine.
Grobovi antifašista česta meta napada
Sead Đulić, predsednik Udruženje antifašističkih boraca Narodno-oslobodilačkog rata Mostar (UABNOR), tvrdi da huligani „tri puta godišnje" uništavaju groblje.
„Groblje su posle rata nekoliko puta obnavljali, uložena je velika suma novca, ali ono nikada nije bilo adekvatno zaštićeno, kao što je recimo gradski park pod stalnim video nadzorom, gde ni pas ne može da uđe", priča Ćulić.
Roko Rumora, hrvatski istoričar umetnosti, objašnjava za BBC na srpskom da je najnoviji vandalski čin drugačiji od prethodnih.
„Napadači su pedantno oskrnavili svaki pojedinačni nadgrobni spomenik, a nije slučajno da se to dogodilo baš sada, kada su odnosi Hrvata i Bošnjaka u Federaciji BiH lošiji nego što ih se sećam", tvrdi on.
Prema popisu stanovništva iz 2013, na području grada Mostara živi nešto više od 105.000 stanovnika, većinom bošnjačke i hrvatske nacionalnosti.
Trideset godina posle rata, grad na reci Neretvi razdvaja ista linija koja je Hrvate i Bošnjake delila u proteklom ratu.
U istočnom delu većinom žive Bošnjaci, dok je na zapadnoj obali Neretve uglavnom hrvatsko stanovništvo.
'Uništavanje nasleđa bivše Jugoslavije'
Roko Rumora, istoričar umetnosti, tvrdi da je uništavanje „najnoviji primer balkanskih nacionalista koji uništavaju neke od međunarodno najslavnijih aspekata izgrađenog nasleđa bivše države Jugoslavije".
Da je ovo groblje važno i kao deo umetničkog nasleđa grada svedoči podatak da je bilo deo izložbe Ka konkretnoj utopiji, njujorškog Muzeja moderne umetnosti (MoMA) 2018. posvećene jugoslovenskoj arhitekturi, dodaje Rumora.
Mostar i raspad Jugoslavije
Rat u Bosni i Hercegovini izbio je u proleće 1992, pošto su prethodno Slovenija i Hrvatska proglasile nezavisnost i najavile izlazak iz jugoslovenske federacije.
U Mostaru je izbio sukob hrvatskih snaga - HVO i Armije BiH sa jedne i Jugoslovenske narodne armije (JNA) sa druge strane, pod komandom Momčila Perišića.
General Perišić je kasnije oslobođen odgovornosti u Hagu, ali je u Srbiji osuđen na četiri godine zatvora zbog odavanja državnih tajni Sjedinjenim Američkim Državama (SAD).
Povlačenje srpskih snaga nastupilo je posle operacije hrvatskih snaga „Čagalj" kojom je rukovodio general Janko Bobetko, u junu 1992.
Veliki broj Srba je tada izbegao, a tokom akcije je minirana Saborna crkva Svete Trojice u Mostaru.
Mir je u gradu na Neretvi potrajao nešto kraće od godinu dana, da bi maja 1993. zaratili HVO i Armija BiH.
Tako je Mostar podeljen na zapadni - hrvatski, i istočni - bošnjački.
Linija razdvajanja išla je Bulevarom duž koga se i danas, skoro tri decenije kasnije, vide ostaci rata, pre svega ruinirane zgrade.
Sukob između Bošnjaka i Hrvata okončan je marta 1994. godine potpisivanjem Vašingtonskog sporazuma, kojim je ujedno nastala Federacija BiH.
Rat u Bosni i Hercegovini definitivno je okončan Dejtonskim sporazumom 1995. godine kojim je zemlja podeljena na dva entiteta - Republiku Srpsku i Federaciju BiH, kao i distrikt Brčko.
Možda vam ova priča bude zanimljiva
Pratite nas na Fejsbuku,Tviteru i Vajberu. Ako imate predlog teme za nas, javite se na bbcnasrpskom@bbc.co.uk
Bonus video:
