Šta spaja čovečiju ribicu, fosil leoparda i Čeha istraživača?
Pećina Vjeternica u Bosni i Hercegovini (BiH) je jedan od 26 novih lokaliteta na listi kulturne i prirodne baštine agencije Ujedinjenih nacija za obrazovanje, nauku i kulturu (UNESKO).
Iako su na listi od ranije i Stari most u Mostaru i most Mehmed-paše Sokolovića u Višegradu, prvi put je odabran prirodni fenomen iz ove bivše jugoslovenske republike.
Posle slovenačke Postojnske jame, druga je pećina sa jugoslovenskih prostora pod zaštitom UNESKO.
„Ona je prirodno blago pre svega zbog biodiverziteta, jer ima mnogo endemičnih (ugroženih) vrsta i jedna je od glavnih istraživačkih stanica podzemne faune", kaže Jasminko Mulaomerović iz Centra za krš i pećine iz BiH.
Vjetrenica, stara pet miliona godina, najveći kršni predeo u zemlji, objašnjava.
„Ovo je veliko i važno priznanje jer će se više govoriti o speleologiji i njenom značaju", naglašava za BBC na srpskom.
Speleologija je interdisciplinarna nauka koja se bavi proučavanjem kraških oblika, među kojima su i pećine.
Lokalitet je izabran na 46. sednici UNESKO u Nju Delhiju, krajem jula 2024. godine, 17 meseci pošto je predata zvanična nominacija.
- Šta je UNESKO i šta je od srpskog nasleđa na listi svetske kulturne baštine
- Biokovo u Hrvatskoj i grčki Meteori na Uneskovoj listi novih geoparkova
- Balkan je dom tri od sedam najugroženijih evropskih lokaliteta
- Sveti Stefan, partizansko groblje u Mostaru i vodenice na Bistrici deo su ugrožene baštine, navodi Evropa Nostra
- Stari most u Mostaru - simbol Bosne i Hercegovine i Jugoslavije i zajedničkog života
Na UNESKO listi kulturnih dobara trenutno je 1.223 lokaliteta širom sveta.
Pored bosansko-hercegovačke pećine, spisku su u julu dodati i kineski kompleks Centralna osa -skup bivših carskih palata, vrtova, hramova, Kenozera - kulturni pejzaž ruralnih naselja i drvenih struktura u Rusiji, 14 mesta širom Južnoafričke Republike ključnih za delovanje i ideje borca za ljudska prava Nelsona Mandele, planinska oblast Pu Prabat, kao i kolekcija graničnog kamenja u Indiji.
Kineski zid, piramide u Egiptu, engleski Stounhendž, Troja u Turskoj, peruanski Maču Pikču, katedrala Notr Dam u Parizu, njujorški Kip slobode, atinski Akropolj, sidnejska zgrada Opere, moskovski Kremlj neki su od najistaknutijih istorijsko-kulturnih spomenika i lokaliteta na svetu pod UNESKO zaštitom.
Među njima je i pet spomenika iz Srbije: Stari Ras i Sopoćani, manastir Studenica, srednjevekovni spomenici na Kosovu, Gamzigrad-Romulijana i srednjevekovna groblja sa stećcima.
Češki istraživač u pećini dočekao Prvi svetski rat
Pećina Vjeternica, u hercegovačkoj opštini Ravno, između Mostara i Trebinja, okružena je Dinarskim planinama i nalazi se na 260 metara nadmorske visine.
Prvi put se pominje kao prirodni fenomen u delu rimskog naučnika Plinija Starijeg Istorija prirode (Historia naturalis) u prvom veku nove ere, kaže Mulaomerović.
„Značajnija istraživanja počinju u 19. veku, a do najvećih otkrića došao je češki speleolog Karel Absolon, koji je u njoj bio čak 27 puta.
„Početak Prvog svetskog rata 1914. godine, ovaj Čeh je dočekao baš u njoj - nije ni znao da je rat počeo", dodaje ovaj naučnik.
Pećina je za posetioce prvi put otvorena 1964. godine, samo deceniju i po pošto su je vlasti Bosne i Hercegovine proglasile spomenikom od kulturnog značaja.
Turisti su mogli da uživaju u prostranim dvoranama i vodenim tokovima, po kojima je specifična, sve do 1991. godine i početka rata u socijalističkoj Jugoslaviji.
Posle 18-godišnje pauze ponovo je moglo da se korača njenim osvetljenim i hladnim hodnicima.
Glavni nivo proteže se od ulaza do najudaljenije tačke, ujedno je to njen najduži i najširi prolaz.
Pod je prekriven stenama različitih veličina pomešanih sa glinastim sedimentom.
Nekoliko velikih soba je u potpunosti ispunjeno kamenim blokovima, pločama i gipsom.
Do sada je otkriveno nešto više od 7.000 podzemnih kanala i više od 200 različitih životinjskih vrsta.
Pronađeni su ostaci osam fosilizovanih životinja, među kojima je pećinski medved i skelet leoparda.
Upravo neobičan podzemni svet faune i flore posebno privlači ljude, ali i snažni vetar koji dopire iz pećine zbog temperaturnih razlika i pukotina u brdu koji je okružuju, kaže Davor Braković iz Javnog preduzeća „Vjeternica".
„Tu su i brojna jezera, vodopadi, više stalnih potoka i manji tokovi kojima se posetioci posebno oduševe", dodaje za BBC na srpskom.
Broj turista se iz godine u godinu povećava - oko 17.000 ljudi ju je posetilo 2023, dok je 2024. godine broj veći za 30 odsto.
Svežina
Jovana Nikolić iz Pančeva, grada na 20 kilometara od Beograda, sa ovim neobičnim pećinskim svetom upoznala se 2022. godine.
U crvenim kabanicama i šlemovima na glavi, koji se dobijaju na samom ulazu, koračala je uskim hodnicima koji vode do ogromnih, osvetljenih soba.
„To je prva, velika, ozbiljna pećina koju sam obilazila sa ćerkom i bilo nam je vrlo zanimljivo.
„Bila je mala grupa turista, a vodiči fenomenalni tako da smo mogli da je obićemo detaljno i bez žurbe", priseća se Nikolić za BBC na srpskom.
Svežina. To joj je prva asocijacija na ovo čudo prirode.
„Mrzim vrućinu, a dole je oko 11 stepeni, nije mi se izlazio napolje, gde je bilo četiri puta toplije", kaže uz osmeh.
Njena ćerka se posebno oduševila kada su ugledali čovečiju ribicu, jednu od zaštićenih vrsta koje žive na ovom lokalitetu.
Ova retka životinja živi samo još u slovenačkoj Postojanskoj jami i još nekim lokacijama na Balkanu i Italiji.
Šta je UNESKO?
UNESKO okuplja 193 države - sve zemlje koje priznaju Ujedinjene nacije.
Organizacija je osnovana 1945. godine, po završetku Drugog svetskog rata, a sedište je u Parizu.
Zalaže se za pristup obrazovanju za svako dete, zaštitu i promociju kulturnog nasleđa i jačanje veza među narodima.
UNESKO je najpoznatiji po zaštiti kulture i prirode, u skladu sa Konvencijom o svetskoj kulturnoj i prirodnoj baštini iz 1971. godine.
Ovaj dokument im daje autoritet da popisuju lokacije od univerzalnog značaja za kulturu, prirodne lepote i nematerijalno nasleđe.
BBC na srpskom je od sada i na Jutjubu, pratite nas OVDE.
Pratite nas na Fejsbuku, Tviteru, Instagramu, Jutjubu i Vajberu. Ako imate predlog teme za nas, javite se na bbcnasrpskom@bbc.co.uk
Bonus video:
