Lani sam imala plan – upisati master iz oblasti ekologije. Ali, nije se imalo para, pa sam realizaciju plana odgodila za neku drugu godinu. To što sam bila odbijena za stipendiju zbog mojih godina (tada 40) je posebna priča. Pa neka drugome ova država drži govore o podršci i cjeloživotnom obrazovanju.
Naravno da sam i u samoj fazi planiranja upisa imala spisak tema kojima želim da se bavim. Već sam u glavi nasložila seminarske i druge radove. Pa i master tezu.
Jedan od tih radova je i izrada katastra javnog gradskog zelenila za Podgoricu. Nisam ja to izmislila, o tome sam slušala od ljudi od struke prije nekokoliko godina. Ideja me držala, jer se, eto, u međuvremenu ovdje nije događalo bilo šta što bi ukazivalo na to da će Podgorica ikad dobiti elektronsku bazu u kojoj bi svako od nas mogao da istražuje o svakom stablu zasađenom na teritoriji Glavnog grada.
Stvari se, izgleda, ipak mijenjaju nabolje – danas čitam da grupa autora, koja je radila Nacrt Akcionog plana biodiverziteta Glavnog grada Podgorica, tim dokumentom nadležnima preporučuje izradu digitalne baze, u kojoj bi bili prikazani svi podaci u vezi sa biljnim fondom.
Jedan od dobrih primjera iz regiona je katastar gradskog zelenila grada Zagreba – na mapi možete vidjeti podatke o drvetu, kao što su njegov latinski i naziv na hrvatskom, da li je stablo recimo dio cjeline kao što je drvored, da li postoji neka zaštita, koje je visine stablo, kolika je njegova krošnja…
Funkcija digitalnih baza – katastra zelenog fonda je mogućnost stalnog uvida u stanje zelenih površina, planiranje javnih zelenih površina, njihovo efikasnije održavanje, kao i planiranje finansijskih sredstava za podizanje i održavanje javnih zelenih površina, navodi se u Nacrtu Akcionog plana.
Koliko drvo košta?
Katastar bi trebalo da sadrži i podatke o procijenjenoj vrijednosti stabala. i-Tree je jedan od takvih servisa, koji svakom američkom građaninu omogućava da sam izračuna, makar okvirno, koliko vrijedi drvo u njegovom komšiluku ili dvorištu.
Za krajnjeg korisnika, stvar je jednostavna – na osnovu unesene lokacije, vrste i veličine drveta, servis vraća informaciju o njegovoj ekološkoj i ekonomskoj vrijednosti na godišnjem nivou.
Na prostoru Glavnog grada dosad nije realizovan sličan projekat. Izuzetak, kad je u pitanju katastar, je Kraljev park, gdje je, kako se navodi u Nacrtu Akcionog plana, prilikom izrade Glavnog projekta njegove rekonstrukcije urađena Studija boniteta postojećeg dendrofonda.
Podgorica (ni)je “zelen” grad
Kad sam lani o Podgorici pisala za britanski Guardian, pored ostalog, dotakla sam se i teme gradskog zelenila. Meni se čini nema ga dovoljno, uništava se na dnevnom nivou, gradske vlasti ne obnavljaju ni postojeće zelene površine…
I onda kad sam od Aleksandra Jaredića dobila fotografiju kojom je tekst i ilustrovan, gledajući je, pitala sam se da li je moj utisak pogrešan?
Na toj fotografiji, zelenilo čini mi se izbija sa svakog prozora, svake terase, ispred svake zgrade, klupe…
Ispada da je tako, ipak, samo na fotografijama.
Podgorica, prema Filipu Gertneru, istraživaču Centra za agrikulturu u Minhebergu, koji je istraživao koliko zaista gradovi u Evropi imaju zelenih površina, spada u najmanje zelene gradove u Evropi – od ukupno 43 evropska glavna grada, Podgorica se našla na 31. mjestu…
Kada su u pitanju glavni gradovi bivših jugoslovenskih republika, Podgorica je “najgora od sve đece”. Posljednja na listi.
Gertner je za istraživanje koristio satelitske snimke i metodu detekcije vrste piksela, te napravio indeks vegetacije (Normalized Difference Vegetation Index – NDVI) za 43 evropske prijestonice. U postupku indeksiranja korišćen je radijus od osam kilometara oko centra grada.
Što se sadilo, sadilo se…
U Nacrtu Akcionog plana, autori navode brojne zanimljive podatke o zelenim površinama Podgorice i okoline. Tako ćete saznati da, od ukupno 561.455 m2 urbanog zelenila, gradskim parkovima pripada 116.017 m2 , linearnom zelenilu 83.700 m2, blokovskom zelenilu 361.684 m2. Broj drveća u drvoredima je procijenjen na približno 5.000. Prigradskom zelenilu i park šumama pripada prostor od 1.228,3 ha.
Park šume su, podsjećaju autori dokumenta, formirane nakon Drugog svjetskog rata i formirane su uglavnom od pionirskih vrsta – alepskog bora i čempresa. Autori navode da se zbog nedovoljne njege i zaštite veći dio ovih park šuma se nalazi u stanju kada su neophodne hitne mjere revitalizacije, a ponegdje i potpune obnove.
Iako Podgorica kao grad raste na naše oči, moramo biti svjesni da taj rast ne prati i veći broj novih zelenih površina. Autori Akcionog plana navode da je većina parkova u Podgorici današnji oblik dobilo 50-tih i 60-tih godina prošlog vijeka.
“Kao novije veće parkovske površine možemo pomenuti Univerzitetski park, park na Pobrežju, ali i rekonstruisani park pored Kliničkog centra i obnovljeni Kraljev park. Ostale parkovske površine u gradu zahtijevaju rekonstrukciju i poseban odnos u narednom periodu (Njegošev park, Karađorđev park)”.
Autori u dokumentu ukazuju i na nedostatak zelenih površina u novim stambenim kvartovima.
Sjećate se da je lani raspisan i konkurs kojim su tražena rješenja da se u stambenim blokovima na mjestu betonskih površina posadi zelenilo, jer su uvidjeli da je “veliki broj stanovnika lišen kvalitetnog životnog okruženja”.
Tako je naknadnom pameću trebalo riješili propuste (ili bezobrazluk) investitora, koji nekako tokom izgradnje čitavih stambenih naselja “zaborave” na zelenilo.
“Iako prostorno planska dokumentacija ima vrlo jasne smjernice po pitanju neophodnog stepena ozelenjenosti, očito je da postoji nesklad između planiranog, projektovanog i izvedenog stanja. Kako se takve stvari ne bi događale vrlo je važno da stručna lica, posebno pejzažni arhitekta bude uključen u sve navedene faze od urbanističkog planiranja do tehničkog prijema objekta”, navode autori Akcionog plana.
Dodaju i da je problem to što su “zelene površine u novim stambenim blokovima prepuštene etažnim vlasnicima na održavanje i uređivanje bez ikakvog monitoringa”.
“Često se dešava da sami stanari uređuju zelene površine, pa se izbor vrsta, dimenzija sadnica kao i rastojanja od objekta, instalacija… prepušta često nestručnim licima”.
Pri takvom formiranju zelenih površina, kako navode, “često se ne poštuju standardi i pravila struke, kao ni smjernice predviđene planskim dokumentima”. Tako se događa da, uprkos najboljoj namjeri, na nekim površinama budu zasađene “invazivne vrste, vrste kojima ne odgovaraju uslovi sredine, neadekvatnih dimenzija i formi”.
Još ima nade…
Uprkos mom pesimističnom tonu, izgleda da za Podgoricu, prema onome što pišu autori Nacrta Akcionog plana biodiverziteta Glavnog grada, još ima nade.
Procjenjuje se da je broj biljnih vrsta/podvrsta na teritoriji Opštine Podgorica oko 2.500, što predstavlja skoro 70 odsto ukupne flore Crne Gore.
Autori procjenjuju i da se na teritoriji Glavnog grada nalazi 267 vrsta i podvrsta endemičnih i zakonom zaštićenih vaskularnih biljaka. Od tog broja, 208 su (sub)endemične, a 94 zakonom zaštićene vrste.
Iako se najveći broj nalazi u planinskim predjelima Komova (134) i Kuča (115), te kanjonu rijeka Cijevne i Morače (oko 80), zanimljivo je da je i u gradskom području Podgorice zabiježeno čak 66 (sub)endemičnih biljaka.
“Zahvaljujući fragmentima prirodnih i poluprirodnih staništa, ove, prilično osjetljive vrste uspjele su opstati u urbanoj sredini. Međutim, zbog neadekvatne urbanizacije fragmenti prirodnih staništa velikom brzinom nestaju, a sa njima i neki vrijedni elementi flore. Tako recimo, na brdu Gorica, dvije zakonom zaštićene i rijetke vrste – Romulea linaresii subsp. graeca i Sternbergia colchiciflora, izgubile su stanište i iščezle sa ovog lokaliteta”.
Osim urbanizacije, kao ugrožavajući faktori biodiverziteta Glavnog grada, navode autori, su i požari, neracionalna eksploatacija drvene građe i ljekovite flore, eksploatacija građevinskog materijala, hemijsko zagađenje, meliorativni zahvati, deponije, unošenje alohtonih vrsta.
Na kraju, kako bi svemu ovome doprinio jedan katastar zelenih površina?
Prosto – znali biste koliko vrijedi neko stablo, koja je njegova uloga u sistemu, cijenili biste više nekretninu čija cijena je uslovljena cijenom zelenih površina koje je okružuju, investitori bi zaista morali da plate za svako posječeno stablo. I ne bi samo morali da ga zamijene prvim koje im dođe pod ruku. Ne, drvo bi moralo biti zamijenjeno nekim iste vrijednosti. Ili nekim koje košta više. Manje – nikako…
Drvo koje nekima suze radosnice budi, u očima drugih tek je zelen predmet koji preči put… (Vilijam Blejk)
NAPOMENA: Nacrt Akcionog plana biodiverziteta Glavnog grada možete preuzeti OVDJE. Dokument, osim dijela kojim se bavim u tekstu, sadrži i podatke o vodama, pticama, beskičmenjacima i vodozemcima, ribama, sisarima… sa područja Glavnog grada.
U toku je javna rasprava, koja će trajati do 7. decembra. Detalje pogledajte OVDJE.
Bonus video:
