25 godina Sporazuma o dobrosusjedstvu i prijateljskoj saradnji između Poljske i Njemačke
Bliske veze u društvenim, političkim i kulturnim sferama povezuju naše dvije zemlje kao nikada ranije u našoj istoriji, a njemačko-poljsko dobrosusjedstvo sastavni je dio Evrope. Ovo je omogućeno prije 25 godina potpisivanjem Sporazuma o dobrosusjedstvu, prijateljstvu i saradnji 17. juna 1991. godine, koja je bila prekretnica u našoj istoriji. Nakon II svjetskog rata, ova dva naroda su se otuđili jedan od drugog i bili su nepoverljivi jedni prema drugima. Međutim, danas, živimo kao dobri susjedi, i to ne samo zbog geografskog položaja.
Njemačko-poljski Sporazum o dobrosusjedstvu potpisan je u duhu istorijskog pomirenja između dvije zemlje i u uverenju da je potrebno prekinuti posleratnu podjelu Evrope. Nijemci i Poljaci su se jednoglasno složili da će budućnost naših bilateralnih odnosa biti oblikovana ujedinjenjem kontinenta. Obje strane su izjavile da će preuzeti odgovornost za njen uspjeh. Univerzalne vrijednosti, kao što su poštovanje ljudskog dostojanstva, slobode, demokratije, vladavine prava i poštovanja ljudskih prava, uključujući i prava manjina, bile su osnova za proces izgradnje „pravednog i trajnog mirnog poretka u Evropi".
Indikacije njemačko-poljskog sporazuma povezane su sa dramatičnim iskustvima tokom II svjetskog rata koje je uzrokovala nacistička Njemačka. Politička elita, svjesna ozbiljne težine zajedničke istorije, preuzela je odgovornost za prevazilaženje ovih tragičnih iskustava. Gledanje u budućnost i „zatvaranje bolnih poglavlja u istoriji oba naroda" bio je veoma težak zadatak, jer su zločini nacističke Njemačke iz II svjetskog rata postali značajan dio istorijskog pamćenja Poljaka, bacajući duboku sjenku na njihov odnos prema njemačkoj naciji. Kao rezultat rata, milioni Nijemaca morali su da napuste svoje male zavičaje. Napuštenu zemlju naselili su Poljaci, koji su bili primorani da napuste istočne teritorije predratne Poljske. Izgradnja novih temelja njemačko-poljskih poslijeratnih odnosa značila je da se moraju prevazići brojne kontradiktornosti i predrasude, i na taj način je istaknuta potreba za dijalogom poslije decenija izolacije, tišine, propagande i nepovjerenja. Za to je bio neophodan novi jezik dijaloga, minimalno znanje jednih o drugima, i, iznad svega, reciprocitet.
Moramo imati na umu da vrijeme komunizma u Poljskoj, kao i podjela njemačke države, nisu bili ni na koji način pogodni za izgradnju istinskog približavanja i razumijevanja između Poljaka i Nijemaca. Istorijska prilika koja je mogla pogodovati političkoj eliti nastala je krajem 1989. i početkom 1990. godine, sa političkim promjenama u centralnoj Evropi, kada su se stekli potrebni uslovi. Sa jedne strane, ovaj proces je povezan sa demokratskim promjenama u Poljskoj, i, sa druge strane, povezan je sa procesom ponovnog ujedinjenja Njemačke.
Uprkos svim preprekama, u tim teškim godinama realizovan je veoma važan zadatak i uloženi su brojni napori da se stvori odgovarajuća politička klima za ovu istorijsku prekretnicu. Treba cijeniti veliku hrabrost i dalekovidost svih Poljaka i Nijemaca koji su, već 1960-ih pokušavali da pronađu način za približavanje i razumijevanje između dva naroda. Važan korak u tom pravcu bio je Istočni memorandum Evangelističke crkve u Njemačkoj, koji je pozvao Nijemce da prihvate posljedice svoje krivice za II svjetski rat i plate reparacije za počinjene nepravde. Zatim je katolička crkva napravila odlučujući korak u Poljskoj. To je bilo pismo koje su poljski biskupi napisali njemačkim biskupima u novembru 1965. godine, sa ciljem pomirenja. Ono sadrži istorijske riječi koje glase „opraštamo i tražimo oproštaj." Ovim pismom je posijano prvo sjeme pomirenja. U decembru 1970. godine, Vlada Vilija Branta priznala je granicu na liniji Oder-Neisse i uspostavila diplomatske odnose između Savezne Republike Njemačke i Narodne Republike Poljske.
Osnivanje pokreta „Solidarnost" 1980, koji je imao za cilj slobodu, demokratiju i suverenitet, takođe je doprinijelo „izgradnji mostova solidarnosti" između dva naroda. Njegova potraga za slobodom bila je inspiracija i model za slobodu kretanja širom centralne i istočne Evrope. Čovjek velike hrabrosti i pomirenja koji je odigrao važnu ulogu u ovim promjenama je i papa Jovan Pavle II.
Pozivajući se na procese transformacije u našem dijelu Evrope između 1989. i 1990. moramo da se sjetimo istorijske posjete kancelara Helmuta Kola i njegovog susreta sa premijerom Tadeušem Mazovjeckim 1989. godine. Tokom Svete mise u pokrajini Krzyżowa/Kreisau, u Poljskoj, oba političara razmijenili su „znak mira" („mir sa tobom"). Tada je srušen Berlinski zid, a odmah zatim slijedilo je ujedinjenje Njemačke. Ovi procesi činili su osnov za Sporazum o dobrosusjedstvu, koji je redefinisao naše odnose i odredio pravac za dalju saradnju.
Političke koristi nastale kroz promjene bile su značajne za obje zemlje. Poljska je doprinijela ujedinjenju Njemačke i prevazilaženju podjela Evrope, dok je Njemačka podržala proces demokratizacije i reformi u Poljskoj. Poljska je uz podršku Njemačke ostvarila članstvo u NATO-u, a kasnije je postala i članica EU. Uključivanje Poljske u EU služilo je kao glavni primjer kako zbližavanje dva naroda utiče na proces integracije u Evropi. Povrh toga, Poljska je bila uključena u Vajmarski trougao, za razmatranje zajedničke vizije Evrope zajedno sa Njemačkom i Francuskom.
Političku elitu zastupali su smjeli i hrabri političari, koji su osjećali odgovornost za oblikovanje novog evropskog poretka, a time i utrli put ka normalizaciji. Prema novim uslovima, njemačko-poljska saradnja počela je da se razvija dinamično. Tokom godina, između dvije zemlje i dva društva izgrađena je infrastruktura kontakata i saradnje na više nivoa. Čine je državne institucije, lokalne samouprave i nevladine organizacije koje se bave socijalnim dijalogom, kulturom, istorijom, regionalnom saradnjom, medijima, naukom i ekonomskim tržištima.
Najvažnije institucije za bilateralni dijalog su: Fondacija za poljsko-njemačku saradnju; Poljsko-njemačka fondacija za nauku; Nemačko-poljsko partnerstvo mladih i kuća za sastajanje mladih u pokrajini Krzizova, u Poljskoj; Fondacija za poljsko-njemačko pomirenje; Fondacija Krzizova za evropsko razumijevanje; i Međunarodni omladinski centar za sastanke u Osviecim/Aušvicu u Poljskoj. Važno je napomenuti da je ukupno 2,7 miliona ljudi iz obje zemlje učestvovalo u programu razmjene mladih u posljednjih 25 godina. Osim toga, redovni sastanci, kao što su Njemačko-poljski forum i Njemačko-poljski dani medija, doprinose tim odnosima. Ova gusta mreža kontakata postoji bez posredovanja države. Važnu ulogu u međusobnim odnosima takođe su igrali njemačka manjina u Poljskoj i Poljaci koji žive u Nemačkoj.
Nesumnjivi uspjeh Sporazuma je zbližavanje poljskog i njemačkog društva. Društveni odnosi, široki i dinamični, dokazuju da je dostignuta nova faza u njemačko-poljskim odnosima. Osim toga, mogućnost vođenja otvorenog i iskrenog dijaloga, sa fokusom na našu zajedničku istoriju, stvorila je međusobno povjerenje. Najveće priznanje odaje se poljskim i njemačkim naučnicima za njihovu ulogu u stvaranju odgovarajućeg okruženja za ovaj dijalog. Zahvaljujući njima, Poljaci i Nijemci naučili su da rješavaju probleme iz prošlosti i da traže kompromisna rješenja za aktuelne probleme.
Glavni dokaz koliko su se naši odnosi promijenili je kontinuirana aktivnost sa obje strane nemačko-poljske granice. Sporazum je omogućio regionalnu i prekograničnu saradnju. Nove veze uspostavljene su na lokalnom nivou. Uspjeh reforme lokalne samouprave u Poljskoj i osnaživanje lokalnih zajednica pokrenuo je ogromnu energiju i stvorio osnov za izgradnju regionalne svijesti i „lokalne perspektive". Tako su uspostavljene veze između Poljaka i Nijemaca na nivou njihovih „malih zavičaja," koje predstavljaju istoriju i multikulturno i multietničko nasljeđe tih zemalja. Umjetnici, pisci, intelektualci i novinari igraju važnu ulogu u dijalogu pokušavajući da opišu i razumiju pitanja njemačko-poljskih odnosa sa više aspekata i pružajući novu inspiraciju i ideje.
Njemačko-poljsko partnerstvo je poklon za koji smo veoma zahvalni. Dvadeset peta godišnjica Sporazuma odlična je prilika da to proslavimo. To šta se desilo između naše dvije zemlje u periodu od 25 godina nazvano je „čudo normalnosti ." To je takođe rezultat njemačko-poljskog Sporazuma o dobrosusjedstvu, koji je opisao i definisao odnose između dvije države kao jedinstvo vrijednosti i interesa.
Danas je snažna saradnja između Njemačke i Poljske od suštinskog značaja u prevazilaženju izazova sa kojima se suočava Evropa. Naše političko partnerstvo u okviru EU jača evropsku solidarnost i zajedničku odgovornost za oblikovanje budućnosti Evrope. U današnjoj Evropi koja se istovremeno suočava sa mnogo izazova, bliska saradnja Poljske i Njemačke potrebnija je nego ikad.
I. Tatarzinska je ambasadorka Republike Poljske u Crnoj Gori; H. G. Matern je ambasador Savezne Republike Njemačke u Crnoj Gori
Bonus video:
