U ovo vrijeme naše verzije tehnokratske vlade treba se sjetiti jedne značajne ekonomske teorije: teorije “veće budale“. Teorija kaže da cijena stvari koja se prodaje nije određena samo unutrašnjom stvarnom vrijednošću, nego i iracionalnim vjerovanjima, očekivanjima i tržišnim učesnicima. Odnosno, da cijenu određuje racionalni kupac uz vjerovanje da je druga strana spremna da plati čak i veću cijenu od one koja pripada stvari koja se prodaje, jer će je prodati više tamo negdje u budućnosti.
Iako u srži ove ekonomske teorije jeste cinizam, majstorsko pero svih naših političara, “veća budala“ ima svoju drugu stranu, nelako otkrivajuću izuzetnost. To je suština američkog sna, o onome da vrijedi ulagati u dugoročnosti iako gubiš na kratki rok, onog temelja američke demokratije koji tako savremeno srijeće mnoge izazove blijeđenja. To je ona individualna priča sa dna, od nule, iz totalne egzistencijalne iscrpljenosti; priča jednostavnog građanskog stava pojedinca.
Naši političari referenduma vole drugu riječ: “otac nacije“. “Founding Father“ je politička odgovorna nominacija, definisana od istoričara skupini ljudi koja je formirala SAD. I danas istoričari debatuju koliko ih je: četiri, sedam ili četrdeset; ove divizije su posljedica proučavanja kontrubucije istoriji, progresu, generacijama koje su tek dolazile, i nisu simbolom kakvog sujetnog učešća radi performansa ili ordenja. Cijena koja se platila da se izađe iz labavog kolonijalizma bilo je trijebljenje Indijanaca, nativaca američke prerije. Američki građani znaju ovu nezamislivo ružnu istinu pa je zbog toga “otac nacije“ sinonim za političara, a ne za božanstvo.
Ponekad taj sinonim dostigne i prevaziđe jačinu slova koje okuplja. Potreban je kontekst da bi se razumjela ta nevidljiva a inspirišuća vatra koja u rijetkosti pokaže ljudsku neprevaziđenu izuzetnu postignutost u oplemenjivanju mnogih života a ne samo sopstvenog. U maju 2009. na poetskoj večeri kod predsjednika Obame, dijete imigranata, L.M. Miranda je odrepovao uvodnu numeru budućeg globalno važnog mjuzikla, “Hamiltona“. Raznovrsna publika uz očekivani sarkazam se tada osmijehnula činjenici da umjetnik pravi hip-hop mjuzikl o prvom američkom ministru finansija, glavnom revolucionarnom saradniku Dž. Vašingtona, onog predsjednika-osnivača zemlje, koji je istovremeno bio vlasnik robova.
U avgustu 2015. trosatna rep/hip-hop/R&B/jazz premijera o Aleksandru Hamiltonu je kupila srce i bijele i crne i braon i orijentalne i azijatske i ukupne Amerike, ali i svijeta. Lik sa banknote od 10 dolara je vraćen u kontekst velikana u SAD istoriji, kroz zahvalnost mladih generacija, koje su prepoznale snagu individualne biografije pravnika koji je promijenio finansijski sistem zemlje.
Predstava je uspjela da sažme suštinu izvornog američkog sna, u izvedbi, u tekstu, u muzici, o ljudskoj priči o pregnuću i kompromisnim nemirima da se dostigne to pregnuće. Dijete-imigrant, siroče, preživjelo karipski uragan, stiglo skoro slučajno u Nju Jork, izborilo stipendiju današnjeg Kolumbija Univerziteta i postalo obrazovana desna ruka predsjednika-osnivača. Postavio temelje trgovine sa svijetom, bio finansijer osamostaljivanja onoga što je danas najjača demokratija, a za mnoge i ekonomija, svijeta.
Zamislite repovanje u kostimima XVIII stoljeća koje prikazuje stvarni istorijski događaj, kada je tokom zvanične državne večere A. Hamilton uspio da sačini prvi “bail out“ moderne ekonomije i finansijski spasi strukturu skoro bankrotiranih pojedinačnih država, kao koncepta federalnog uređenja zemlje. I istovremeno bude odgovoran i pristane da D.C. bude prijestonica SAD. Uz to, udari temelje FED-a. I pride, strukturira temelje berze, koja danas tako slabašno prati ondašnje ciljeve njegovog sna da finansije imaju smisao koji nije samo brojka i koji sigurno ne treba da bude prevara. Iako su se današnji volstritski investicioni bankari osiono lično pogubili u njegovom advokatskom elitizmu s kraja života, to nije suština Hamiltonovog životnog promišljanja i posvećenja.
Od sna djeteta da treba učiti i raditi da se postigne cilj, do realizacije pravaca razvoja zemlje koje ni danas nisu uzdrmane nakon dva i po vijeka. Od dubokog siromaštva do pisanja i realizacije ”Ustavnih papira“ kojima su postavljeni politički temelji “američkog eksperimenta“ javne administracije. Sve je to bio individualni napor da se bude koristan i da se ispune intelektualni potencijali, van konteksta poslušništva kojekakvoj sujetnosti. Od dna do zvijezda pa opet do dna, ako se sagleda preljubništvo koje se rješavalo kroz korupcionaštvo javnom funkcijom. Na kraju se i ova “istorija” završila kao obična ljudska priča; ubijen u duelu. E, ovo je otac nacije, a što jeste rijetko prepoznata, stvarna unutrašnja pozadina značenja teorije “veće budale“/theory of “ greater fool”.
Američki revolucionari su bili u svađi oko svega pojedinačno; ipak, našli su u pojedinačnim antagonizmima zajednički jezik oko razvojne budućnosti zemlje. Nikakvu idealnost u rješenjima nisu ostavili narednim generacijama. Međutim, sistemske postavke od prije dva i po stoljeća i danas su primjetno neuzdrmane. Svoje danas na odgovornim pozicijama, onda su trošili da utru put boljem i kvalitetnijem koje nije pripadalo samo njima i njihovim džepovima, nego i širem okruženju.
Mi nemamo očeve nacije, osim u retoričkim hvalisanjima. Kod nas pružena šansa ne znači ostvarenje nečega boljeg, već se uvijek nasloni na uvriježeno okamenjivanje u poslušnosti i zakulisnosti, ili bahaćenju moći. Još manje imamo umjetnike koji istorijski naučni tekst o advokatu koji je promijenio savremene finansije SAD mogu prevesti u vrhunsku modernu rapsodiju.
Zato smo kroz novoizabrani CG tim javne administracije završili kao sastojci onog prošlogodišnjeg Ljubovog “patišpanja“ (Đurković, Monitor) i za finansije, i za kulturu, i za zdravstvo, i za ekonomsku politiku, i za prosvjetu, i za mnogo što šta još drugo. Zato mi još nismo savladali ekonomsku teoriju “veće budale“, nego i dalje završavamo u nekreativnosti braneći rentiranje i rentijerstvo kao jedine definicije državnog privređivanja i postojanja. To nova Vlada CG svakom svojom karikom ljudskih resursa ne opovrgava, u većini.
U takvom okruženju “...pretpostavke boljeg života...“ (citat novog premijera) ne postoje. Tamo gdje se ne ohrabruje lični i timski napor, pravo znanje, stvarno učenje, nepregledno savladavanje prepreka, potrebna neposlušnost, nema nepresušnih i nepreglednih energija kreativnosti, novog, boljeg, drugačijeg. Zarobljeni smo krševitim uspavanostima prijetvornosti, koje sprečavaju prijeko potrebne stvaralačke izmjene.
Od birokratije do nekompetenetnosti, u deceniji od nezavisnosti - i šta je onda pravac razvoja zemlje, pitanje je na koje će se vjerovatno u manje od godinu dana tražiti očekivani ponovni “veliki povratak“. Ako bude tako, šta bješe dugoročna vrijednost maja 2006. jer nekako nisu životne egzistencije najvećeg broja građana, a onda je sve ostalo kratkoročni PR performans.
Autorka je ekonomska i finansijska analitičarka
Bonus video:
