Suprotnosti su komplementarne, deviza je koju je za svoj viteški grb, dobijen za zasluge u razvoju savremene fizike, izabrao Nils Bor.
Urbanizam, kao veliko područje djelatnosti, neminovno sadrži i veliki broj suprotnosti. Sistem planiranja, od institucija društva do organizovanosti struke treba da daje skladna rješenja, koja se ogledaju u skladu između građene i prirodne sredine.
Treba li dokazivati da se u urbanizmu neprestano pokazuju simptomi krize savremenog društva, bez izuzetaka. Pogledajmo oko sebe, po Ubavoj nam Crnoj Gori.
Urbanizam odražava i shvatanje svijeta, društvene poretke i njihove mijene, naše danas (ali i davno danas generacija prije nas).
Životna praksa, a ne sadržaj planova, jedino je mjerilo valjanosti svih odluka o prostoru.
Plan znači onoliko koliko uspijeva da se prostor i svakodnevni život u tome prostoru unapređuju, mjereno i urbanološkim i urbanističkim i ekonomskim i estetskim i ekološkim i... kriterijumima.
Možda će i za čitaoce, kao što je meni, biti zanimljiv citat iz knjige Tačka preokreta, fizičara i filosofa Fritjofa Kapre:
„Da je fragmentarno poimanje svijeta takođe nezdravo, nije uopšte čudno sa gledišta uske povezanosti između 'zdravlja' i 'cjeline'. Obje ove riječi, kao i riječi 'zdrav', 'liječiti' i 'svijet' potiču od stare engleske riječi hal koja znači biti jedar, čitav i zdrav. Doista, naše iskustvo u vezi sa osjećajem zdravlja uključuje osjećaj fizičkog, psihičkog i duhovnog integriteta, osjećaj ravnoteže između brojnih komponenata organizma i između organizma i njegove okoline.“
Kao i na planu ličnog doživljaja zdravlja, odnosno cjelovitosti jedinke, pojedinačni i kolektivni doživljaj zdravlja, cjelovitosti, pa time i ljepote nekog grada, naselja, određenog prostora, suštinski je zasnovan na ravnoteži brojnih urbanističkih komponenata.
Krajem jula 2016. godine, donošenjem Zakona o legalizaciji bespravnih objekata (ovo je prevod sa činovničko-partijskog kripto jezika, na kome se kaže Zakon o regularizaciji neformalnih objekata, na standardni srpsko-hrvatski jezik), ozakonjeno je bolesno stanje prostora zahvaćenog bespravnom gradnjom. Kao da se dekretom može izliječiti bilo kakva nevolja.
Ali, namjera predlagača Zakona i nije bila da ovu ozbiljnu „bolest prostora“ liječi, a potom i spriječi. Očigledno, Zakonom se nastojalo da se izvuče trenutna, a i dugoročna, korist od opšte nevolje. Jer, postojanje preko 60.000 bespravnih objekata u Crnoj Gori, znak je ozbiljne neravnoteže u prostoru, u zajednici, u primjeni zakona i u planiranju.
Kao što je u Srednjem vijeku Katolička crkva pokušala da popravi finansije izdavanjem indulgencija, tj. potvrda o oprostu grijehova, tako radi i Vlada pomenutim Zakonom o legalizaciji. Direktna posljedica prodaje potvrda o bezgrešnosti, zna se, bila je Reformacija, tj. razdor. Kakve će sve posljedice „regularizacije“, shodno Zakonu o legalizaciji, biti - vidjećemo uskoro.
Kao prvo, poništava se sistem planiranja. Jer, zašto planirati, ako se ne sprečava neplanska gradnja, a kada se toga dovoljno nakupi „regularizuje“ se. Regula na latinskom znači pravilo - dakle regularizacija treba da znači utjerivanje pravila, ili primjena pravila? Ali, pravila su postojala i ranije, zašto nijesu bila primjenjivana? Da li je bespravni graditelj bio jedini prekršilac pravila gradnje? Naravno da nije. Otkud tolika bespomoćnost organa vlasti:
Ministarstva, opštinskih sekretarijata za urbanizam, komunalne, građevinske, urbanističke, inspekcije zaštite prostora?
Objašnjenja, možda, ima više, ali se nameće najlogičnije. Bilo je isplativo pojedinim učesnicima u višegodišnjem razgrađivanju sistema planiranja i izgradnje i višedecenijskoj devastaciji prostora. Šteta je opšta, po kapa(h). Sadašnjih i budućih građana Crne Gore.
Da li ovo sve može, sada, da se rješava drugačije? I kako? Recimo:
1. Označavanje prostornih cjelina u kojima je dominantna bespravna gradnja, prije svega identifikacija postojanja (ili ne) zajednice koja treba da učestvuje u planerskom postupku urbane sanacije. Ako nije moguća urbana sanacija u nalaženju humanih i zakonskih rješenja za zbrinjavanje zajednice, porodica i pojedinaca. 2. Pri prethodnom se uvažavaju svi parametri u posmatranoj prostorno-vremenskoj cjelini (ekološki, urbanološki, kulturološki, etnički, takođe ekonomski, privredni, tehnički, infrastrukturni, seizmološki). 3. Uočavanje svih izvora opasnosti, ugroženosti i tjeskoba pojedinaca i zajednice u posmatranoj prostornoj cjelini i dosljedno rješavanje. 4. Razlozi ugroženosti mogu biti socijalni, ekonomski, ekološki i dr. (u praksi kompleksni faktori): mnogo nezaposlenih mladih, mnogo starih, mnogo neobrazovanih, mnogo nezaposlenih žena, buka, aerozagađenja i dr. 5. Organizovanje urbanističkih službi po principu obrnutom od ustaljene, očigledno nedjelotvorne, prakse. Znači, bavljenje najvećeg broja najstručnijih ljudi operativnim urbanističkim poslovima u mjesnoj zajednici, opštini, regionu ili kako se već budu zvale naznačene prostorne cjeline. 6. Isti ljudi treba da učestvuju u pripremanju planova i planskih smjernica i u primjeni, tj. materijalizaciji. Ovo je organizaciono-tehnički rješivo kroz biroe kao dio urbanističkih službi. 7. Imenuju se glavni urbanista, uz obaveznu saglasnost strukovnog udruženja, koji imenuje svoj tim, a godišnje podnosi izvještaj i skupštini lokalne zajednice i skupštini strukovnog udruženja.
Za kraj:
Svi smo korisnici građene sredine, treba da smo za nju zainteresovani i odgovorni. Predlagači Zakona koji građane svodi na posmatrače koji svekoliko trpe zbog devastacije prostora, a to moraju i da plaćaju, treba da odustanu od primjene takvog zakona. Jeste ga izglasala većina u Skupštini CG, ali ima smisla tražiti reviziju te odluke. Prije nego što postojeći prostorni haos uzrokovan divljom gradnjom postane endemski.
Autorka je vanredna profesorica u penziji na Građevinskom fakultetu Univerzitetu Crne Gore i poslanica u Skupštini CG
Bonus video:
