1616.

Čak i da nije bio isti dan - jer, Evropa je sporo unifikovala kalendar - uostalom, ni danas nije sasvim drugačija situacija, poneko slavi Novu godinu na trinaesti dan od njenog početka - ali, ostalo je zabilježeno da su 26. aprila 1616. umrla dva najveća evropska pisca drugog milenijuma. Na isti dan - Šekspir u Engleskoj, Servantes u Španiji - prešli su granicu svih granica.

Šteta što još nisu postojale dnevne novine - zamislite naslovnu stranu toga dana... Ili, bolje da ne žurimo? Naime, malo je vjerovatno da bi toga dana (tadašnja) javnost baštinila stav da su umrla dva gorostasa. Čak ni da je bilo načina da informacije stignu relativno brzo sa kraja na kraj kontinenta. Jednoga su doživljavali kao visprenog glumca koji je vičan dobro skrojiti kakvu scensku pripovijest, takođe i vješt sa novcem, danas bi se reklo da je bio sposoban menadžer u kulturi... A tek ovaj drugi - ratnik veteran, invalid, tukao se i robijao po Mediteranu, a onda postao prvi pisac koji je u fokus stavio dejstvo knjiga na čitaoca...

Zato proteklih dana nije bilo ozbiljnog medija u Evropi a da nije posvetio tekst/tekstove ovom jubileju - 400. godišnjici smrti tvoraca Hamleta i Don Kihota.

Što je, zapravo, to što čini baš ova dva pisca ključnim autorima milenijuma? Šekspir i Servantes su definisali modernitet. Tek nakon njihovih djela, nakon njihovih čitanja svijeta, bio je moguć onaj duhovni preokret, koji obično označavamo pojmom modernosti. Nije li moderni čovjek presudno označen likovima danskog kraljevića i tužnolikog viteza iz La Manče? Upravo su Hamlet i Don Kihot neka vrsta amblema za ključna stanja koja oblikuju usud / tragizam modernog čovjeka. Oba žude za “akcijom”, za ispravljanjem svijeta. No, oba su nemoćni pred stvarnošću - jedan je žrtva konteksta, okoline, dok je drugi pokušao sopstvenom imaginacijom poništiti svaki kontekst. Hamlet je i žrtva političke intrige, Don Kihot je žrtva sopstvene slike o sebi. Nisu li to krajnosti poraza koji na koncu uvijek donosi istinski uvid o ograničenju i palosti... A iz te vrste spoznaja rođen je duh moderniteta. I zato - bilo da su znali ili ne, a vjerovatnije je ovo drugo - oni su graničnici nove svijesti, “novog” čovjeka.

Zato uvijek kada slušam priču o rađanju ujedinjene Evrope, ona priča o zajednici za čelik i ugalj djeluje mi - neistinito, koliko god tačna bila. Hoću reći, sigurno je to bilo baš tako - šest zemalja je dogovorilo zajedničku politiku oko tih važnih stvari - ali, nije Evropa rođena iz čelika i uglja, već iz veličanstvene krativne avanture i dubine uvida njih dvojice, Šekspira i Servantesa. Pa onda i svih ostalih koji pripadaju tom prokletom i veličanstvenom evropskom plemenu pisaca i mislilaca.

Nema uskrsnuća, ako nije uskrsnuće u riječi. A njih dvojica uskrsnu svaki put kad uzmete njihovu knjigu u ruke, kad odete u teatar na druženje sa Julijem Cezarom ili kraljem Lirom, svaki put kad pomislite na onoga koji je svojim tužnim likom ogrijao svijet.

Pomenimo i to: u obje književne sudbine (a pisac druge i nema, D.K.) postoje detalji koji upućuju na (moguću) vezu sa Crnom Gorom. Jedan od Šekspirovih soneta, po svemu sudeći, inspirisan je sonetom jednog Bokelja - Ludovika Paskvalija, iliti Ljudevita Paskovića. Ništa neobično za to doba, i za pisca koji je od tuđih sižea pravio nenadmašne priče.

Servantesa je popularni turistički mit doveo do - Ulcinja. Trag grada koji je nekada pripadao gusarima navodno je vidljiv u imenu vitezove ljube - Dulsineja. Trg robova u ulcinjskom Starom gradu možda je bio nevoljno boravište genijalnog pisca, nakon zarobljavanja poslije bitke kod Lepanta (1571). Nije dokazivo, ali je lijepo vjerovati...

A zanimljiva je i moguća pouka ove pričice: da je u Crnoj Gori najprirodnije mjesto za pravog pisca - tamnica.