Godine 1973, nakon perioda američkih briga oko Vijetnama i Kine, državni sekretar SAD Henri Kisindžer objavio je početak “godine Evrope”. Od nedavno, malo nakon što je predsjednik SAD Barak Obama najavio strateški “zaokret” ili rebalansiranje SAD prema Aziji, mnogi Evropljani su zabrinuti što ih Amerika prenebregava. Sada, sa aktuelnom krizom izbjeglica, okupacijom Istočne Ukrajine i nezakonitom aneksijom Krima, a takođe i prijetnjom izlaska Britanije iz EU, 2016. može, prinudno, postati još jedna “godina Evrope” za američku diplomatiju.
Nezavisno od političkih parola, Evropa i dalje vlada značajnim resursima i ostaje životno važan interes za SAD. Iako je ekonomija SAD četiri puta veća od njemačke, ekonomija 28 članica EU jednaka je ekonomiji SAD, a njeno stanovništvo (510 miliona) znatno je veće od američkog (320 miliona).
Tačno, američki prihod po glavi stanovnika je veći, ali na planu ljudskog kapitala, tehnologije i izvoza, ali EU je u velikoj mjeri ekonomski ravnopravna. Prije krize iz 2010, kada su fiskalni problemi Grke i drugih zemalja stvorili uznemirenost na finansijskim tržištima, neki ekonomisti su predviđali da u dogledno vrijeme euro može da zamijeni dolar u svojstvu osnovne svjetske rezervne valute.
Na planu vojnih resursa Evropa troši manje od polovine onoga što SAD odvajaju za odbranu, ali raspolaže velikim brojem muškaraca i žena. U V. Britaniji i Francuskoj postoje nukelarni arsenali i ograničene mogućnosti da intervenišu u zemljama Afrike i Bliskog istoka. Obje zemlje su aktivni partneri u vazdušnim udarima protiv tzv. Islamske Države.
Kada dođemo do “meke sile”, Evropa odavno ima veliku privlačnost, a Evropljani su odigrali centralnu ulogu u međunarodnim institucijama. Prema nedavnoj anketi Portland Group, u Evropi se nalazi 14 od 20 top zemalja. Osjećaj da je Evropa počela da se ujedinjuje oko zajedničkih institucija i shvatanja, učinilo je veoma privlačnom za njene susjede, iako je to donekle bilo podriveno finansisjkom krizom.
Ključno pitanje u ocjeni energetskih resursa Evrope je da li će EU sačuvati dovoljno kohezije da bi jednoglasno rješavala široki krug međunarodnih pitanja ili će savez ostati ograničena grupa koju definišu različit nacionalni identiteti, političke kulture i spoljne politike njenih članica.
Odgovor zavisi od pitanja. Na planu trgovine, na primjer, Evropa je ravna SAD i sposobna da izbalansira američku snagu. Uloga Evrope u MMF-u je odmah posle SAD (čak iako se uzme u obzir da je finansijska kriza izbrisala sigurnost u euro).
Po pitanjima u sferi antimonopolskog zakonodavstva, obim i privlačnost evropskog tržišta znače da američke firme, koje teže da se s njima sliju, moraju dobiti odobrenje Evropske komisije a takođe i Ministartva pravde SAD. U sabjer svijetu, EU određuje globalne standarde u zaštiti privatnog života, koje SAD i druge multinacionalne kompanije ne mogu ignorisati.
Ali evropsko jedinstvo prolazi kroz prilična iskušenja. Nacionalni identiteti su, kao i ranije, jači nego zajednički, opšti evropski identitet. Institucije EU su meta ksenofobičnosti desnih populističkih partija. Pravna integracija raste u okviru EU, ali integracija spoljne i odbrambene politike ostaje ograničena. Uz to, britanski premijer D. Kameron obećava da će smanjiti nadležnost EU institucija i rezultate njegovih pregovora sa liderima EU provjeriti na referendumu do kraja 2017. Britansko “ne” i napuštanje EU imalo bi ogroman uticaj na evropski moral. To je ishod koji treba izbjeći i SAD su to jasno stavile do znanja iako ne mogu uraditi mnogo da se to i spriječi.
U dugoročnoj perspektivi, Evropa se susreće sa ozbiljnim demografskim problemima zbog niskog nataliteta i odsustva želje da se pomiri sa masovnom imigracijom. Evropa je 1900. godine činila četvrtinu svjetske populacije. Sredinom ovog vijeka činiće svega 6%, a skoro trećina stanovnika biće starija od 65 godina.
Mada današnji migracioni talas može biti rješenje za dugoročni demografski problem Evrope, on ugrožava jedinstvo regiona, bez obzira na izuzetno rukovođenje njemačke kancelarke A. Merkel. U većini evropskih zemalja politička reakcija je bila oštra, uključujući rastući tempo priliva kapitala (više od milion ljudi prošle godine) i muslimanske korijene mnogih pridošlih. Opet je na stolu važan američki diplomatski interes, ali SAD nikako ne mogu uticati.
Postoji malo dugoročne opasnosti da će Evropa postati prijetnja SAD, ne samo zbog niskih vojnih troškova. Evropa je najveće tržište u svijetu, ali mu nedostaje jedinstva. Njena kultruna industrija je impresivna, ali je u sferi visokog obrazovanja činjenica da se na rejting listi sto najboljih univerziteta na svijetu nalazi 27 evropskih, a 52 američka. Ako Evropa prevaziđe svoje unutrašnje protivrječnosti i pokuša da postane globalni konkurent SAD, ti aktivi mogu dovesti u ravnotežu američku moć, ali ne i izjednačiti je s njom.
Ipak, za američke diplomate opasnost ne predstavlja ona Evropa koja postaje previše jaka, već upravo ona previše slaba. Pošto su Evropa i Amerika saveznice, njihovi se resursi uzajamno dopunjavaju. Bez obzira na neizjbežna neslaganja, koja koče pregovore o predloženom Transatlantskom trgovinskomm i investicionom partnerstvu (TTIP), teško da će doći do ekonomskog razlaza, pa će Obama u aprilu otići u Evropu da bi se napravio pomak u pregovorima o TTIP. Direktnih investicija u oba smjera ima više nego sa Azijom i oni pomažu da se te dvije ekonomije vežu. I mada Amerikaci i Evropljani vjekovima imaju pik jedni na druge, oni dijele više vrijednosti demokratije i ljudskih prava jedni sa drugima nego sa bilo kojim drugim djelovima svijeta.
Ni jake Sjedinjene Države ni jaka Evropa ne ugrožavaju životno važne ili druge značajne interese druge strane. Ali Evropa koja slabi u 2016. može nanijeti štetu objema stranama.
Autor je profesor na Harvardu
Prevod: N: RADOIČIĆ
Copyright: Project Syndicate, 2016.
Bonus video:
