Opet skandal u ruskoj kinematografiji. Ovog puta je buru negodovanja izazvao film Alekseja Krasovskog „Praznik“ čija se radnja odvija u opsjednutom Lenjingradu. Nevidljivi film, koji će se teško u Rusiji pojaviti na bioskopskim platnima, osuđen je na najoštriju patriotsku kaznu: bijesni poslanici i aparatčici uporedili su ga sa fašističkom propagandom koja je u ono vrijeme podrivala moral u opkoljenom gradu.
Pogledao sam film. To je tragikomedija o držanju ljudi u teškoj bijedi, o njihovoj poremećenoj svijesti koja se katkad graniči sa ludilom. Kad tu i tamo bude humora, on cilja slabosti ljudske prirode o kojima umjetnost priča od drevnih vremena.
Ali sve je u kontekstu. Ruska država sebe vidi kao opkoljenu kulu u kojoj ne smije biti šale, u kojoj je šala loša. U toj opkoljenoj tvrđavi je posljednjih godina nikla sveta istorija duga nekoliko vjekova. Pobjedonosna istorija bez ijednog poraza koju su bez izuzetka nastavljali svi: od cara, pravoslavne crkve, Raspućina, Crvenih i Bijelih, aristokrata i kosmonauta sve do žrtvi i dželata koji su se predstavljali kao žrtve. Iz te slavne hronike otpali su samo Lenjin i Trocki, koje za sve treba kriviti, ali je zato u hroniku nanovo upisan Staljin. U zvaničnoj svetoj istoriji postoje posebno blažene stranice, uglavnom one koje su u vezi sa ratom protiv hitlerovske Njemačke. Ako se ostave po strani ideološke stratifikacije, nema sumnje u veličinu te pobjede. A među tim posebno blaženim stranicama blokada Lenjingrada stoji na samom pijedestalu.
Aleksej Krasovski je znao u šta se upušta, koliko je rizično prikazati smiješno i neherojsko u tako herojskom kontekstu. Ali ta blokada je došla, ako se držimo istorijskog konteksta, usred Staljinovog totalitarizma koji je jeo ljudske duše ne samo represijom već nomenklaturnim privilegijama. Opsada je uslijedila nakon velikog terora tridesetih godina koji je na površinu izbacio kukavičluk i rukovodioce raznih nivoa razobličio kao drhteće kreature. O tim kreaturama i preživljavanju ljudi pod olujom licemjerja i straha upravo govori film „Praznik“.
O opsadi Lenjingrada znam iz prve ruke. Moja baka je do kraja svojih dana drhtala kada bi prozorče za luftiranje klaparalo na vjetru. Živjela je sa porodicom u Lenjingradu tokom opsade i bili su na ivici smrti. Spasilo ih je to što je baka odlično šila i tajno je primala porudžbine, a kada ni to ne bi išlo, spašavali su ih paketi hrane iz regionalnog komiteta partije. Moj tada mladi otac, diplomata, molio ih je za pomoć i pomagali su. Baka mi je pričala u čudovišnim izazovima onog vremena i svom je dušom mrzela fašiste. Ali sebe i dedu, koji je radio na željeznici dok mu je zdravlje dozvoljavalo, nikada nije smatrala herojima. Na vrhuncu mitologizacije sopstvene istorije - a tu je Rusija danas - teško je odbraniti se od blata kojim sada obasipaju jednog filmskog reditelja jer ima drugačije razumijevanje filozofije istorije. Nakon tog vrhunca slijedi ili potpuno bezumlje ili povratak normalnosti kada će biti moguće nepristrasno ocijeniti kreativni pokušaj nezavisnog autora da razluči podjele na branioce i taoce opkoljenog grada. Brojni dnevnici iz tadašnjeg Lenjingrada govore manje o agoniji granatiranja, a više o luksuznim večerama predstavnika partije, bogato odjevenim prostitutkama i drugim otužnim rutinama života.
Iz istorije sovjetskog i ruskog iskustva znamo da postoje „umjetnički“ skandali koji uzdižu autore u svjetske okvire kako je recimo bilo sa autorom „Doktora Živaga“ kada se usudio da dovede u pitanje svetu sovjetsku istoriju građanskog rata i režimske užase koji su uslijedili. Ali ima i lokalnih skandala kratkog vijeka koji bljesnu pa zgasnu ostavljajući više uvida o vremenu u kojem su nastali nego o autoru.
Film A. Krasovkog sazdan je u paradoksalnom maniru: spolja djeluje kao stara moskovska škola sovjetskih vremena, ali se završava postmodernim apsurdom.
Nije važno ko je tu špijun, ko dezerter, ko stvara biološko oružje, ko je glupan, a ko ubica: humoreska o ljudskim strastima ima nadistorijski smisao. Nešto od toga mi je djelovalo vrijedno, nešto ne. No to što samozvani čuvari ustrojstva povodom filma „Praznik“ raspaljuju Valpurgijsku noć skandala, prijetnji i kletvi samo je demonstracija životnih grozota o kojima ova tragikomedija i govori.
(Deutsche Welle)
Bonus video:
