Vojnim upadom i aneksijom Krima, i ratom koji je uslijedio u Istočnoj Ukrajini, predsjednik Rusije Vladimr Putin jasno je pokazao da ne namjerava da poštuje nepovredivost granica i primat međunarodnog prava. Došlo je vrijeme u kom Evropljani, kada je riječ o poretku stvari na kontinentu (koji je određen vladavinom prava), treba da prestanu sa tim da želje predstavljaju kao stvarno stanje. Na žalost, svijet nije takav. Mnogo je složeniji i njime upravlja sila.
Vojno uplitanje Rusije u Siriji i evropska izbjeglička kriza naglasili su tu činjenicu. Evropa mora priznati da će prije ili kasnije, ako se sama ne pozabavi svojim geopolitičkim interesima, krize iz susjednih regiona doći na njen prag.
Za razliku od SAD, Evropa nije kontinent ostrvo, izolovano okeanom. To je zapadni dio ogromnog Evroazijskog kontinentalnog masiva. Istočna Evropa, Bliski istok i Sjeverna Afrika su prvi susjedi i taj nestabilni komšiluk predstavlja najveći rizik za bezbjednost Evrope u XXI vijeku.
Kako Evropa treba da se bori sa Rusijom koja sprovodi velikodržavnu politiku i praktično pravi iste greške kao SSSR (koji se oslanjao na autoritarizam), ne bi li pomirila ambicije vojne super sile s realnošću umjerenog razvoja i tek modernizovane ekonomije?
Rusija je susjed Evrope i taj modus vivendi ima važno značenje. U isto vrijeme, geopolitičke ambicije Rusije, kao i ranije, prepune su prijetnje po bezbjednost Evrope. Iz tog razloga, jaki transatlantski odnosi ostaju neophodni za Evropu, jednako kao i obnova svog potencijala od nuklearnog uzdržavanja.
U dogledno vrijeme, odnosi s Rusijom vjerovatno će biti određeni naporima za okončanje rata u Istočnoj Ukrajini, očuvanju teritorija NATO-a na istoku i predupređenju širenja krize na jugo-zapad i Balkan. Ipak, van okvira današnje krize, formira se daleko ozbiljniji strateški izazov.
U ovom trenutku, Evropa prema Kini sprovodi politiku koja je bazirana na nerelanoj i kontradiktornoj mješavini brige o ljudskim pravima i dobitima korporacija. Evropa ovdje, takođe, mora demonstrirati značajno veću svijest o geopolitičkim rizicima i svojim interesima.
Kina, koja se nalazi u istočnom dijelu Evroazije, planira da obnovi kontinentalni Put svile kroz Srednju Aziju i Rusiju, prema Evropi. Pragmatično objašnjenje za taj gigantski strateški projekat (obim investicija oko 3 biliona dolara) jeste neophodnost razvoja zapadne Kine, koja praktično ništa nije dobila od ekonomskog uspjeha priobalnih regija. Ipak, u stvarnosti, projekat ima prvostepeni značaj uglavnom na geopolitičkom planu: Kina, moćna vojna sila, želi da ospori potencijalni ekonomski i politički uticaj SAD, vojno-pomorske sile, u Evroaziji.
S praktične tačke gledišta, kineski projekat Put svile stvoriće stratešku alternativu zapadnim transatlantskim strukturama, sa Rusijom koja će ili preuzeti ulogu mlađeg partnera ili rizikovati konflikt sa Kinom u Centralnoj Aziji. Ali, izbor između istočne i zapadne orijentacije nije u interesu Evrope. Naprotiv, takav bi pocijepalo Evaropu na djelove, kako na političkom, tako i na ekomoskom planu. Evropi, koja je tješnje vezana za Ameriku na normativnom i ekonomskom planu, neophodne su garancije transatlantske bezbjednosti.
Upravo zbog toga se u odnosima sa Rusijom EU mora držati kursa dosljedne privrženosti svojim principima i NATO-u. Ipak, u isto vrijeme neophodni su joj dobri odnosi sa Kinom i ne može blokirati projekat Puta svile. Zato u odnosima s Kinom Evropa mora imati preciznu predstavu o svojim interesima, koji zahtijevaju viši stepen jedinstva pozicija.
U međuvremenu, izbjeglička kriza naglašava prvostepenu važnost, za Evropu, Balkanskog poluostrva (uključujući Grčku), koje je kopneni put prema Bliskom i Srednjem istoku. Turska je, u tom smislu, za Evropu još važnija. Evropski lideri ozbiljno su se preračunali na početku pregovora u ulasku Turske u EU, pretpostavljajući da će, zbog tijesnih veza, konflikti na Bliskom istoku postati problem Evrope. Kako pokazuje današnje iskustvo, u odsustvu jakih veza sa Turskom, evropski uticaj u regionu i van njegovih granica - od Crnog mora do Centralne Azije - praktično je ravan nuli.
Unutrašnja dešavanja u Turskoj pod predsjednikom Erdoganom i obnova militarizacije kurdskog pitanja, čine politički pristup nimalo jednostavnim. Ali Evropa nema alternativu (ne samo zbog izbjeglica). Sve se to pojačava jer pojavljivanje Rusije u Siriji i de fakto alijansa Kremlja i Irana ponovo guraju Tursku ka Evropi i Zapadu. To predstavlja realnu šansu za novi početak.
Ipak, potencijal evropskog uticaja na Bliskom istoku ostaje nizak, a taj region će ostati opasan još dugo. Evropa mora izbjegavati svrstavanje na bilo čiju stranu u konfliktima šiita i sunita ili između Irana i Saudijske Arabije. Umjesto toga, interesi Evrope biće najbolje realizovani ako se ona drži kursa strateške dvosmislenosti.
Istovremeno, to je nemoguće učiniti u istočnom Sredozemlju. Čitav region Mediterana, uključujući stratešku obalu Sjeverne Afrike, igra odlučujuću ulogu u proračunima evropske bezbjednosti. Izbor glasi: Mare Nostrum i region nestabilnosti i nesigurnosti.
S tim u vezi, politika EU prema Africi mora se, konačno, odreći kolonijalnih modela razmišljanja u korist sopstvenih evropskih interesa. Prioritet mora biti stabilizacija Sjeverne Afrike, humanitarna pomoć i dugoročna podrška političkom, ekonomskom i društvenom progresu. A tješnje veze moraju uključivati mogućnosti za legalne migracije u Evropu.
Povratak geopolitike označava da će fundamentalni izbor, pred kojim je Evropa XXI vijeka, biti između samoodređenja i spoljne dominacije. A to kako će Evropa razmotriti ovo pitanje, odrediće ne samo njenu, već i sudbinu Zapada.
Autor je bio je ministar spoljnih poslova i vicekancelar od Njemačke 1998-2005.
Copyright: Project Syndicate, 2015.
Bonus video:
