Autoput

Posvećeno mojem Oljičku

Tokom dobro pripremljenog MANS-ovog skupa (Izgradnja autoputa Bar-Boljare, petak, 19.10.2018.), ministar saobraćaja je, ispod glasa, izgovorio kako je Vlada informacije oko autoputa proglasila tajnim. Razlog su negativni naslovi u medijima.

Sve informacije u vezi realizacije projekta izgradnje autoputa “približne dužine od 41 kilometra” (citat, DRI 2016, str. 79) proglašene su “intelektualnom svojinom Vlade Crne Gore”. Tom netržišnom tajnovitošću odlučeno je da se: “…sačuva konkurencija u zemlji” i “zaštite interesi izvođača” (citati).

Uh, kakva neprebolna institucionalna glupost.

“Samoproglašena” Vladina intelektualna svojina je ustavna svojina građana-nki zemlje. Tako kaže član 2 Zakona o autoputu, koji ga normira kao “javno dobro” u “interesu Crne Gore”.

Stoga, treba podsjetiti da je tema kašnjenja oko izgradnje autoputa, koliko god u svojoj ambivalentnosti bila očekivana, predstavljena kao segment ostalih tema na MANS-ovom skupu. I, to slijedeći samo jednu nepotkupljivu činjenicu: Vanja i Ines su, uz sva naglašena uskakanja u vatru, organizovale skup koji otvara suštinske stvari. Nalazima MANS-ovog skupa odrađen je solidan posao za Crnu Goru, posebno za ukupne aktivnosti tek započetog prikupljanja i obrade informacija u vezi izgradnje autoputa, iako će EK-rate to teško prihvatiti, pošto nije bilo mnogo jalovog senzacionalizma i/ili alhemijskog zlata.

Stoga bi bilo javno korisno da se naši politički moćnici, koji pokrivaju ozbiljne javne pozicije, ukoliko im se ne sviđaju naslovi oko izgradnje autoputa, odgovorno opredijele i odluče da primijene najcjelishodniju PR strategiju - uraditi poplavu svih korisnih informacija prema medijima. To je knjiški najpotpuniji metod, koji uvijek predstavlja optimalno, jednostavno rješenje bolje transparentnosti. Tada će par eventualnih negativnih naslova s početka, nakon edukacije i podizanja svijesti, ostati u zapećku promišljenog javnog praćenja realizacije značajnog projekta građana-nki Crne Gore.

Pa, zbog toga, šta je suština korisnosti okruglog stola MANS-a?

Da, tačno je; imamo zaboravne (ovo je diplomatski izraz o tome šta im se stvarno treba prikačiti) prethodne ministre finansija i saobraćaja (2014), koji u kontekstu osionosti trodecenijske javne politike vjerovatno neće biti pozvani na odgovornost. Sve njihove ondašnje neozbiljne “prijetnje” da se autoput mora završiti za četiri godine bile su fatamorgana za naivne, odnosno konkretno lice javne bahate političke neodgovornosti.

Ništa novo inžinjeri nisu rekli, a kada su potvrdili da se moraju graditi petlja, voda i struja, kao neophodni segmenti četvrtine autoputa, a koji će koštati do desetak procenata ugovorene vrijednosti autoputa (od agregatne sume od 809.577 eura). To je novčana granica koja se ne smije probiti, slijedeći sadašnji dostupni pravni i papirološki okvir, ako kao poreski obveznici moramo platiti više. Tako bi trebalo da bude.

Zato, hajdemo malo o dostupnim finansijskim podacima za budžetski projekat 764 (šifra, program), unutar kapitalnog pod-segmenta budžeta CG.

DRI revizorski izvještaj završnog računa 2017. u tabelama 46/47/48, na strani 51, precizno ukazuje da je ukupni dosadašnji tok novca oko izgradnje autoputa u vrijednosti od 355 miliona eura, a uključuje: uplaćen ugovoreni avans (161 miliona eura tokom 2015), završeno privremeno napajanje (7,6 miliona (2015-2017)), tri fakture od 9,2 miliona eura (2016), kao i 11 privremenih situacija (2017) u iznosu od 177 miliona eura (usputno pitanje: gdje je priv. situacija br. 1?). Tj, do kraja 2017. obračunata vrijednost izvedenih građevinskih radova je preko 213 miliona eura.

Konsultantske provizije i projekti (ekonomska klasifikacija 4147) su isplaćene u vrijednostima od 5,3 miliona eura (2016) i 4,9 miliona eura (2017), dok se za dosadašnju eksproprijaciju, uknjiženo pod ekonomskom klasifikacijom 4199 (ostalo), izdvojilo u obje godine oko 4 miliona eura (1,2 eura (2016) + 2,7 (2017)).

Strukovnu nadu da DRI reviziju i dalje radi najjači profesionalac-operativac (g-đa N. Ćuković) među revizorima javnih tokova, čime se čuva posljednja linija odbrane kredibilnosti nalaza DRI, ipak ledi činjenica da se kolegijumu senatora oko predloga završnog računa budžeta 2017. pridružio g-din Jelić (str. 2); njegov zadatak nije da jača instituciju, struku i znanje.

Zašto je ovo važno?

Naredni citat o finansiranju projekta (DRI 2016, str. 80, paragraf 2) glasi: ”Sredstva u iznosu od 15% se prenose sa računa Ministarstva finansija na račun CRBC-a u Crnoj Gori (naveden u instrukcijama CRBC-a za plaćanje), a preostalih 85% sa računa zaduženja Vlade Crne Gore kod kineske Exim banke isplaćuje se na račun CRBC-ija u Kini (koji je naveden u instrukcijama za plaćanje)”, potrebno je detaljno javno obrazložiti. Ni ondašnji, ni sadašnji ministar finansija javno ne pričaju, a trebalo bi, o ovoj kao skoro izopštenoj likvidnosti sredstava izgradnje autoputa van zemlje. Zašto?

Odnosno, ova ključna informacija je citirana unutar revizije 2016, a nema je u DRI reviziji 2017; i, suštinski je opredjeljujuća za ukupne tokove novca, uz napomenu da je odnos dolara/eura ugovorno-transakciono zaključan u srazmjeri 1:1,3718.

A, kako je Ministarstvo finansija sebe proglasilo nenadležnim, pa nisu ni bili na okruglom stolu MANS-a, pod hitno se javno moraju pružiti detaljni odgovori na sljedeća pitanja:

- Da li se bilo ko bavi uparivanjem i uvezivanjem građevinske i finansijske dokumentacije, tj. provjerom tokova dokumentacije i tokova novca? Kojom dinamikom? - Da li su 79 kompanija-podizvođača u projektu, prva linija kompanija, na koje se primjenjuju povlastice oko poreza, doprinosa i carina? - Ko/Kako kontroliše promet PU markica? I, uvezuje dokumenta uz provjeru? Koji su PDV/akcizni/ostali poreski efekti? - Koliki je broj kompanija, koje su povezane uz pod-izvođače? Kako se kontrolišu? - Da li se radi cross-checking i/ili konsolidaciji ukupnih aktivnosti tri toka dokumentacije: eksproprijacije, građevinskih papira i finansijskih dokumenata? - Da li samo jedna revizorska kuća (jedna od big 4) vrši računovodstvene poslove za značajan broj kompanija-podizvođača; da li istovremeno radi papire, što je strogi konflikt interesa? Kako je ovo, ako je vjerovatno u praksi, uopšte moguće? - Šta je u vezi kontrolnih mehanizama započela Poreska uprava u maju tekuće godine (veza: citat g-đe Merdović tokom skupa)?

Bez promptnih odgovora na ova pitanja, Vlada CG nema željeno opravdanje oko ćutanja/tajnovitosti u vezi izgradnje autoputa u ozbiljnim inžinjerima. Inžinjeri i njihove temeljite aktivnosti neće sačuvati, niti imaju razloga da sačuvaju, javne administrativce odgovornosti, a da nam se ne desi opet krah neznanja, tipa bruke Apelacionog suda u vezi pitanja arbitraže Regionalnog.

Sa finansijskog stanovišta, taj okean rizika je prijeteća nepreglednost, preglomaznih nepoznanica. Tako će kilometar autoputa umjesto sleđujućih 20-26 miliona dostići 45 miliona, a što bi bila uporediva pljačka resursa Crne Gore. A, tada će armije potkazivača, koje se aktuelno regrutuju radi utjerivanja lažnog patriotizma, Crnu Goru, zastavom i himnom neprofesionalnog i nesistemskog zastiđa, zaviti i ubraditi u korotu nedokučive neperspektivnosti.

Stoga pred kraj, treba istaći sljedeće: potrebno je da naši premijeri, ministri, i naporno-neznaveni pioni od političkih “advokata”, a koji sjede u klupama Skupštine CG, nauče šta je javni interes od heroine skupa, g-đe Novosel.

Milodarka je obilježila okrugli sto MANS-a o izgradnji autoputa. Penzionerka, odgovorna građanka zemlje, u očiglednoj i razumljivoj emotivnoj uznemirenosti, izgovorila je najvažniju rečenicu odgovornih ljudi, onih običnih, jednostavnih, građanskih profila a koji su svjesni da moraju nastaviti dalje, iako nisu ostvarili što su sanjali (odbranili očevinu): “Javni interes je važniji od ličnog interesa“.

Njena porodica, i komšijska porodica, tamo nadomak Podgorice, moraju dati svoje đedovine za izgradnju petlje na Smokovcu. Oni u autoput, najavljenom eksproprijacijom, ugrađuju stogodišnje domove svojih predaka, rodne vinograde, smokvarnike, voćnjake prepune trešanja, višanja, jabuka, povrćarnike.

U tom temelju autoputa nema voljenih nikšićkih i mojkovačkih očevina. Zato, kada Milodarka zaplače za svojim, a nalazi snagu da se pokloni javnom interesu, tada joj se cinizam ondašnje kulture šticunga, koji je ona, kao višedecenijski posvećeni javni službenik, patriotski radila da spase i sagradi državu, ne smije uzeti kao razlog administrativnog prezira, a kao što se moglo čuti tokom njenog govora. Pojedinci iz pozadine podrugljivo su pokušali prodati omiljeno ženomrštvo, jer je Milodarku teško zaustaviti, a kad krene da priča o svojoj imovini. Izgleda da cinična bagra naših agresivnih patriotskih potkazivača nikako da se sjeti, ili shvati, šta znači đedovina/očevina u njihovoj neživotnoj, sojskoj i čojskoj laži o crnogorskoj tradiciji nečega (?).

Vanja, Ines i Milodarka bore bitku za kičmenu Crnu Goru; odgovornu Crnu Goru. Ne moramo se slagati sa njihovim pristupima važnim temama, zapaljivošću i/ili plačljivošću, mada kako god da se sagledaju, ne umanjuje se relevantnost njihovih argumenata. Nakon njih, naši inžinjeri čuvaju građansku nadu da nećemo završiti u ekonomsko-investicionom ambisu.

Međutim, izgleda da su finansije nevažne u realizacijji izgradnje autoputa, pošto su prepuštene neoliberalnoj intencionoj haotičnosti. Zbog toga je netransparentnost dokumentacije i tokova novca oko autoputa miopijska, nepravilna javna politika. A, to je pogubno zbog čega?

Još uvijek ne treba vjerovati (nema dovoljno činjenica) da su podizvođači u problemu likvidnosti zbog neredovnih tokova novca prema njima, a kao što diskretno najavljuje tekst “Obećanja od srijede do petka” (Monitor, br. 1461, 19.10.2018). Ipak, to ne znači da se uskoro, a zbog neznanja i preplašene uskovidosti naših moćnika, ne može poroditi rizično uporediva nekvalitetna makro-situacija. Kako ispod površine već tinja jedan ogroman problem, na nivou sistemskih krahova, nemamo prostora ni za šta drugo.

Autorka je ekonomska i finansijska analitičarka