To je mogao biti dan kada bi se dio naše zajedničke istorije zauvijek smjestio u memorijalne centre i muzeje. Dan kada se državni rukovodioci rukuju znajući da posle stotinu godina, užasi Prvog svjetskog rata blijede u sjećanju i postaju stvar istoričara. Ali sa bojnih polja Ipra i Verdena na kojima je pala mladost Evrope, izmučena i napaćena u krvi i prljavštini, iznenada se ponovo izdiže opomena šokantne savremenosti.
"Istorija ponekad prijeti da ponovi svoj tragični tok, uništavajući nasljeđe mira za koji vjerujemo da smo ga zapečatili krvlju svojih predaka”, ove riječi francuskog predsjednika pred više od šezdeset šefova država u Parizu ne mogu biti jasnije. Emanuel Makron upozorava na „stare demone” i „nove ideologije” koji ponovo ugrožavaju mir.
Demokratije Evrope djeluju dezorijentisano i iznenada su se našle na jednom nesigrunom i neizvjesnom putu. U zemljama kao što su Poljska, Italija ili Mađarska, populisti koriste uznemirenost svojih građana da sa alatima iz prošlosti unište zajedničku budućnost Evrope.
Duhovi s kraja XIX i početka XX vijeka su ponovo među nama. Manjine su ponovo krive za svako zlo u društvu. U Italiji Mateo Salvini demonizuje migrante i manjine i širi mržnju u društvenim medijima. U Poljskoj, Jaroslav Kačinjski truje odnose sa evropskim susjedima i stvara autokratski nacionalizam. Viktor Orban koristi sva sredstva iz priručnika fašizma, od ksenofobije do antisemitizma, kako bi učvrstio svoju korumpiranu diktaturu. Marine Lepen hoće da potisne Francusku u nacionalnu izolaciju, a političari u Velikoj Britaniji, kao Boris Džonson, koriste Bregzit kako bi iz mrtvih digli Britansko carstvo.
Između našeg još uvijek mirnog svakodnevnog života u Evropi i ponora koji se otvara iza ovih političkih pokreta, nalazi se samo šačica odgovornih političara i ugovori Evropske unije.
Mnogi građani u Evropi imaju nejasnu čežnju za prošlošću koju smatraju boljom od sadašnjice. Oni ne razumiju ili odbacuju zahtjeve velkih tehnoloških promjena. Osjećaju se pregaženi, preopterećeni i prepušteni sami sebi. A onda se pojave novi politički slatkorječivi lovci na duše i pričaju im nešto o zavičajnom crkvenom tornju, koji navodno ugrožavaju došljaci muslimani. Nema veze to što u tu crkvu već godinama skoro niko ne ide. Ili podstiču zavist prema komšijama i proglašavaju ih neprijateljima svoje domovine, kao što se to dešava u Italiji protiv Njemačke ili u Velikoj Britaniji protiv ostatka Evrope.
Svi sastojci za otrovnu mješavinu koja je prije sto godina dovela do opšte katastrofe su ponovo tu: nacionalizam, isključivanje drugih, vjerovanje u sopstvenu ili nacionalnu posebnost, mržnja protiv onih koji misle drugačije i nasilje. Doda li se tome malo političkog sljepila, tvrdoglavosti i opsesije vlašću - onda je dovoljna samo iskra da ponovo dođe do velikog požara.
U jednom vatrenom govoru, na nedavnom sastanku u Helsinkiju, Donald Tusk je pozvao evropske hrišćanske demokrate da se za demokratiju bore na barikadama. Nažalost, njima uopšte nije do toga, kao što se vidi u Austriji. Ovo više nisu počeci, ovo je uzelo maha. I dok se usred Evrope dovodi u pitanje nezavisnost pravosuđa, ućutkuje štampa, onemogućava funkcionisanje građanskog društva - reakcija je nijemo posmatranje i (pod)sjećanje na nasljeđe Zapada.
Nekoliko decenija smo živjeli u radosnom uvjerenju da je naša budućnost u demokratiji i slobodi - bezbjedna. Ne moramo se osvrnuti na odvratno ponašanje Donalda Trampa na komemoraciji u Parizu: na to što nije smatrao potrebnim da oda počast američkim palim borcima i na to što neće učestvovati na mirovnoj konferenciji. On ne vjeruje u pouke iz prošlosti ili u multilateralizam. Međutim, latentnu prijetnju koju predstavlja američki predsjednik Evropa može preživjeti samo ako stoji rame uz ramena i traži ono zajedničko, zapostavljajući detalje.
Sto godina nakon završetka Prvog svetskog rata, pogled na sadašnjost pokazuje šokantno saznanje da prošlost nije prošla, ona čak nije ni gotova. Ništa nije gotovo.
Bonus video:
