Krajem XX i početkom XXI vijeka savremeni svijet se suočio sa procesom globalizacije ili mondijalizacije, sa ekspanzijom neoliberalizma kao anglo-sanksionskog modela razvoja, sa agresivnim nastupom snaga megakapitala, kao i sa unipolarnom stvarnošću. Bivši predsjednik SAD Džodž Buš je 1989. tu tendenciju u svijetu izrazio kao izgradnju novog svjetskog poretka. Teoriju i ideologju globalizma unaprijedio je Z. Bžežinski u svojim djelima Između dvije epohe i Velika šahovska tabla. Po njemu, svijet je ušao u fazu globalizma, koji će predstavljati ideologiju 21. vijeka.
Globalizacija ili mondijalizacija je proces međuzavisnosti savremenih svjetskih društava u okviru svjetskog sistema. Ona kao razvojni megatrend izražava dijalektički proces planetarnog širenja određenih djelatnosti i oblika udruživanja koji obuhvataju čitav svijet, njihovu međusobnu povezanost i zavisnost. U savremenom društvu, kao izraz naučno-tehnološkog razvoja i međunarodne podjele rada, nastala je internacionalizacija brojnih djelatnosti i sektora društva: tehnologije, ekonomije, komunikacije, politike, kulture, informatike, ekologije. Sve se više govori o fenomenu globalnih problema koji se ne mogu sa uspjehom rješavati u okviru jedne zemlje, države ili nacije, već zahtijevaju rješavanje na regionalnom ili planetarnom nivou. O fenomenu globalizacije postoje različite ocjene socijalnih analitičara naše savremenosti. Tako, npr, Đuzepe Bofa u studiji Poslednja iluzija - zapad i pobjeda nad komunizmom“, kritički piše o globalizaciji između mita i stvarnosti. Ovaj autor ukazuje i na propratne negativne posljedice procesa globalizacije i neoliberalnog razvoja u svijetu, kao što su: zastrašajući rast nezaposlenosti i socijalnih nejednakosti, internacionalizacija kriminala, obnova i uspon nacionalizma, ali i povampirenje geopolitičkih i geostrateških sukoba.
Politološka saznanja ukazuju da su procesi globalizacije pod kontrolom krupnog kapitala. Koncentracija i centralizacija svijetskog kapitala dostigla je neslućene razmjere. U visoko razvijenim zemljama svijeta koncentrisano je preko 92 odsto finansijskog kapitala, izvršena je koncentracija novih tehnologija i inovacija, sa gotovo 98 odsto svih otkrića u svijetu. Radi se gotovo o postindustrijskoj civilizaciji u tim zemljama, sa visokim životnim standardom, promijenjenom socijalnom strukturom i kvalitetom načina rada i života. Nasuprot tome je nerazvijeni svijet („zemlje u razvoju“), u kojima živi oko 80 odsto stanovništva, sa svega 12 odsto industrijske proizvodnje, 17-18 odsto izvoza, za 16-20 odsto društvenog proizvoda, sa visokim spoljnim dugom. Na neto otplatu dugova ovih država odlazi gotovo 30 odsto njihovog društvenog proizvoda, a u najvećem broju zemalja i cjelokupna nacionalna štednja. Neadekvatnim odnosima globalne razmjene ove zemlje godišnje gube gotovo toliko sredstava kolika je ukupna godišnja javna pomoć tim zemljama. Danas preko 500 transnacionalnih kompanija kontroliše najveći dio svjetskog bogatstva, a 358 milijardera, protagonista krupnog kapitala ima veće bogatstvo nego 45 odsto svjetskog stanovništva ili 2,6 milijarde ljudi. Da, 20 odsto stanovništva planete raspolaže sa više od 80 odsto svjetskog dohotka. Poslijeratne disproporcije u razvoju na relaciji “sjever - jug“ iznosile su jedan prema tri, a danas su jedan prema sto. Najnerazvijenije zemlje svijeta kasne u razvoju skoro 350 godina u odnosu na najrazvijenije.
Svi ovi indikatori govore da je, uprkos tehnološkom napretku i globalizaciji, savremeno društvo kao svjetski sistem radikalno podijeljeno: na razvijeni svjetski centar, nerazvijenu zavisnu svjetsku poluperiferiju i periferiju. U ovakvoj trodjelnoj slici svijeta uspostavljeni su neravnopravni i nepravični ekonomski, politički, kulturni i komunikacijsko-informativni odnosi. Svi pokušaji UN poslije II svjetskog rata, da se uspostave novi pravedni međunarodni ekonomski odnosi, nažalost, nisu uspjeli, jer su ih bogati minirali. Posljednji takav pokušaj bio je izražen u djelatnosti čuvene Brantove Komisije za Jug, koja je u svom izvještaju ukazala na dubinu provalije koja dijeli „sjever-jug“ i neophodnost izgrađivanja pravednijeg međunarodnog poretka, više odgovornog za razvoj zemalja trećeg svijeta i onih u procesu transformacije.
Stvarni položaj nacionalnih država određen je brojnim unutrašnjim i spoljnim faktorima, među kojima presudnu ulogu igraju mjesto u međunarodnoj podjeli rada i njihov geopolitički položaj. Treba, međutim, istaći da početkom 21. vijeka poimanje suvereniteta nacionalnih država nije više rigidno kao ranije, već se mijenja. Pod dejstvom procesa globalizacije suverenitet nacionalnih država se dijeli i prenosi na supra i transnacionalne, regionalne i međunarodne organizacije i institucije.
I da zaključim: globalizacija kao kompleksan proces zahtijeva različite sfere i ima različite dimenzije, i kao izraz naučno-tehnološkog progresa je pozitivna pojava, naročito kada u društvenom razvoju ne poništava identitet nacionalnih i kulturnih kolektiviteta i individualiteta već ih sintetizuje, demokratski ujedinjuje i integriše. Ali, na drugoj stani, treba reći da globalizacija može biti instrumentalizovana od monopolskih snaga u savremenom svijetu i zloupotrebljena u uspostavljanju njihove planetarne dominacije.
Bonus video:
