Velika narodna skupština” održana je u Podgorici, u prostorijama zgrade monopola duvana, u periodu od 24. do 29. novembra. Pored činjenice da je trajala čak šest dana, ova “skupština”, nije donijela/imala poslovnik o radu.
U njenom radu učestvuju i dva strana državljanina (agenta srbijanske vlade) Svetozar Tomić i Petar Kosović, koji imaju poseban sto sa desne strane od predsjedavajućeg Sava Cerovića i koji su instrukcijama usmjeravali diskusije i tok “skupštine”. U svojoj knjizi “Podgorička skupština 1918.” dr Dimitrije Vujović zapisuje: “Poslije imenovanja za delegata, Tomić je dobio posebna uputstva za rad u Crnoj Gori, a za svoj kontakt sa vladom (srbijanskom), koju je trebalo o svemu direktno da informiše, dobio je i specijalnu šifru.”
Sudionik tadašnjih događaja i unionista Jovan Ćetković, u knjizi “Ujedinitelji Crne Gore i Srbije” piše: “Glava Centralnog odbora, Svetozar Tomić, održao je besjedu i nakon njegovog govora niko ni riječi da prokameni, niko da reče barem, tako je ili nije tako!”
Sjednicama “skupštine” prisustvovala je i publika (!), a Grof de Salis, britanski diplomata i čovjek sa “najvećim britanskim autoritetom za Balkan”, u izvještaju iz 1919. godine za Forin Ofisrad opisuje riječima: “Na zasjedanju Skupštine su vikali kao u kafani…”
U radu skupštine nijesu učestvovali: mitrofan Ban - crnogorski mitropolit, nadbiskup dr Nikola Dobrečić i Murteza Karađuzović muftija crnogorskih muslimana iako su, po crnogorskom Ustavu (član 45), isti, po svom položaju, morali biti poslanici.
Pripremljena odluka
Odluka o ujedinjenju i detronizaciji dinastije Petrović, usvojena na sjednici održanoj 26. novembra “već je bila unaprijed pripremljena”, kako to navodi Svetozar Tomić u svojoj knjizi “Desetogodišnjica ujedinjenja Srbije i Crne Gore” (Beograd 1929).
Tekst akta, poslanici nijesu imali do početka same sjednice, kada je bio umnožen u samo nekoliko primjeraka, u formi “Rezolucije” i podijeljen u oči same rasprave. “Za vrijeme pauze, uoči rasprave, organizatori skupštine, su među poslanicima vršili agitaciju... u tome su učestvovali članovi Centralnog izvršnog odbora koji nijesu bili poslanici,” navodi u svojoj knjizi dr Vujović.
U “Rezoluciji” se navodi da je “Podgorička skupština”, kao “vjerni tumač želja i volje cjelokupnog srpskog naroda”, odlučila da se kralj Nikola I Petrović Njegoš i njegova dinastija “zbaci sa crnogorskog prijestola” i da se Crna Gora sa “bratskom Srbijom ujedini u jednu državu pod dinastijom Karađorđevića, te tako ujedinjenja stupi u zajedničku Otadžbinu našeg troplemenog naroda Srba, Hrvata i Slovenaca.”
Rezolucija je usvojena bez rasprave (na “skupštini” koja je trajala čak šest dana!). Od 160 poslanika za nju je glasalo aklamacijom 160. Nakon što je izglasana, potpredsjednik “skupštine” Savo Fatić obratio se poslanicima rečenicom: “Mi više nijesmo Crnogorci nego Srbi”.
Usvojen u formi “rezolucije” ovaj akt, naknadno, objavljen je, u vidu plakata (!), pod nazivom “Odluka” (bez vacatio legis-a i službene objave).
Predsjednik “Velike skupštine” Savo Cerović, na posljednojoj sjednici održanoj 29. novembra, obavjestio je poslanike da on ne “može izvršiti verifikaciju odluka skupštine jer nema pečat”. Kako “Velika skupština” nije imala pečat (!) pozvao je poslanike da se lično potpišu na usvojena dokumenta kako bi se mogla dokazati njihova autentičnost.
“Skupština” je na kraju izabrala delegaciju od 18 članova, koja je bila određena da ide za Beograd da preda odluke regentu Aleksandru, što je urađeno 17. decembra.
U Beogradu, 01. decembra, već je bila proglašena Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca, a odluke tzv. “Podgoričke skupštine” u “Prvodecembarskom aktu o ujedinjenju” u Kraljevinu SHS nigdje se ne pominju.
“Ujedinjenje”
Velikan srpskog i jugoslovenskog pravništva, profesor Živojin Perić, u naučnoj studiji iz 1940. godine, pozivajući se na čl. 36 Ustava Crne Gore iz 1905. godine, utvrdjuje da je Podgorička skupština: “protivpravno ukinula državu Crnu Goru” i zaključuje da: “niko drugi osim zakonodavne vlasti nije bio ovlašćen čak ni za to da državne granice smanji ili razmijeni, tim manje je moglo biti govora da netko tko nije zakonodavac cijelu oblast Crne Gore otuđi, tj. prisajedini (anektira) nekoj drugoj državi.”
Profesor Perić dodaje: “to nije mogla učiniti ni Velika skupština Podgorička, koja nije imala nikakvog oslonca u Ustavu Crne Gore, koji je Ustav, u času kada je ta skupština sastavljena i vijećala, bio u punoj snazi, budući da je i sama država, Crna Gora, još uvijek postojala kao pravno nezavisni i suvereni međunarodni individualitet. Prema tome, bez ustavne i pravne vrijednosti je Odluka Velike Podgoričke skupštine o prisajedinjenju Crne Gore Srbiji”.
Neupitno, sa stanovišta pravne nauke, tzv. „Podgorička skupština“ nije bila legalni ustavno definisani zakonodavni organ, već samoproklamovano političko tijelo, sazvano suprotno važećem Ustavu Crne Gore i odluke, ovog samoproglašenog tijela, ne mogu imati legitimitet, već prestavljaju akt protivustavnog djelovanja.
“Ujedinjenje” iz 1918. godine, u osnovi, bilo je politička i vojna operacija Vlade Kraljevine Srbije sa ciljem aneksije teritorije druge suverene države i nema jugoslovenski karakter, jer je produkt koncepta nacionalnog hegemonizma. Sprovedno kroz unitarni koncept, nesporna težnja Crnogoraca za ujedinjenjem južnoslovenskih narada, pretvorila se u (bezuslovno) prisajedinjenje Srbiji, što je, vrlo brzo, proizvelo revolt i kod onog dijela Crnogoraca koji su težili zajedničkoj državi Južnih Slovena, ali na federalističkim osnovama. Tako su veliki pobornici ujedinjenja, poput Marka Dakovića ili dr Sekule Drljevića, kasnije postali veliki protivnici stvorenoj državi.
Unaprijed pripremljenu projekciju “ujedinjenja” od strane srbijanske vlade najbolje opisuje depeša Nikole Pašića od 24. februara 1917. godine u kojoj stoji: “U deklaraciji crnogorskog odbora ne treba da uđe riječ niti Jugoslavija, niti Jugosloveni, niti ma kakva pogodbena formula ili rečenica. Odbor radi s nama na spajanju Crne Gore sa Srbijom i na jedinstvu srpskog naroda bez obzira na ostale Jugoslovene”. U odlukama tzv “Podgoričke skupštine” nema riječi Jugoslavija, čime je u potpunosti ispunjen zahtjev Pašića.
Crna Gora, kako konstaruje akademik Mijat Šuković tako “nije subjekt u završnim činovima stvaranja države jugoslovenskih naroda i zemalja, nije njen konstituent kao posebni činilac i u njoj se našla kao sastavni dio proširene Srbije, bez svog identiteta i individualiteta, državnog, kulturnog, političkog ili bilo kojeg drugog …“
Okupacija
“Podgorička skupština” održana je uz snažno prisustvo srbijanskih trupa (Skadarske trupe) i prisustvo jednog odreda francuskih vojnika. Ukupno na teritoriji Crne Gore bilo je stranih trupa u rangu divizije, koje su kasnije preimenovane u Jadranske trupe, koje su, uglavnom prodirale u pravcu Skadra i Boke Kotorske, sa ciljem da se onemogući povratak kralja Nikole, njegove vlade i pristalica. Iste, uglanom, nijesu imale sukoba sa austro-ugarskim snagama, izuzimajući desnu kolonu II jugoslovenskog puka koja je 31. oktobra učestvovala u borbama za oslobađanje Podgorice.
Crnogorci, organizovani u komitske grupe, već su bili 13. oktobra, bez aktvnosti srpskih ili savezničkih trupa, oslobodili Andrijevicu, sljedećeg dana Berane, zatim Plav, Gusinje, Kolašin, Rožaje, Bijelo Polje itd. Samo u Andrijevici i Beranama crnogorske samoorganizovane vojne jedinice razoružale su oko 2.500 austro-ugarskih vojnika.
Kompletna CG bila je konačno oslobođena 4. novembra 1918. kada je oslobođeno Cetinje. “Od tog dana, pa do raspisivanja opštecrnogorskih izbora, prošlo je samo tri dana, vrlo malo vremena. Očigledno, u pitanju je bila žurba”, zapisuje dr Dimitrije Vujović i dodaje: “Pošto su oslobodili zemlju, pet bataljona Crnogoraca, bili su razoružani i raspušteni. Srpska vlada i vrhovna komanda nijesu željeli da toliko Crnogoraca ostane pod oružjem, jer nijesu bili sigurni da će biti tako pouzdani oslonac njihovoj politici u CG, kao što su bili pouzdani u borbi protiv austro-ugarskog neprijatelja.”
Pismo ministra inostranih poslova Francuske Pišona od 4. novembra kralju Nikoli u kojem u ime Vlade Francuske daje obećanje: “Možete biti uvjereni da vojska (saveznička) pod komandom generala Franše D’ Eperea neće ništa propustiti da učini samo da se u Vašoj zemlji održi red, kao i to da će ta vojska sa rešpektom poštovati ustavne vlasti i slobodu naroda crnogorskog”, kao i pismo predsjednika Francuske Poincareaod 24. novembra, koji u svoje ime i u ime svih savezničkih sila potvrđuje da će “savezničke trupe koje zaposjedaju Crnu Goru (računajući tu i srpske trupe) poštovati suverenitet CG i njene ustavne institucije”, bili su bez efekta.
Prestolonaslednik Aleksandar, suprotno zvaničnom stavu saveznika, izdaje naredbu komandantu skadarskih trupa Dragutinu Milutinoviću da “pri radu u Crnoj Gori ne bude meka srca” i kako to zapisuje britanski diplomata Grof de Salis: “izbori su održani, a skupština (podgorička) donijela odluke pod bajonetom srpskih trupa...”
U knjizi “Enigma Crna Gora” (London,1920.) Aleks Divajn citira poslanika u Domu lordova V. Britanije Gledstona: “Crna Gora ne bi mogla biti tretirana gore, ni da se borila na strani centralnih sila.”
Njujork Tajms je 7. maja 1922. objavio izjavu Rolanda Trija koji je u januaru 1919, kao izaslanik Vlade SAD, boravio u CG: “Izbori su izvršeni u prisustvu srbijanskih trupa, dok je glasanje bilo sve usmeno... ko je bio poznat kao protivnik Srbijancima, zabranjeno mu je da učestvuje u glasanju... svi oni koji nijesu htjeli primiti srbijansku okupaciju, kao posljedica toga, rastjerani su po planinama, upravo na vrh bajoneta, i pod prijetnjom smrti... Takođe smo posjetili tamnice u Nikšiću i Podgorici, gdje su svi crnogorski prvaci, koje su Srbijanci mogli uhvatiti, bili uhapšeni, ni zbog kakvog drugog razloga osim lojalnosti prema svojoj zemlji...”
Odluke bez međunarodnog priznanja
Na međunarodnom planu, odluke tzv. “Podgoričke skupštine” ne postoje. “Podgorička skupština”, kao privid “narodnog legitimiteta” nije dobila mađunarodnu formalno-pravnu verifikaciju, što potvrđuje činjenica da niti jedna velika sila nije priznala ove odluke, čak ni Francuska.
Vrhovni savjet (odlukom br. 50, od 13. januara 1919.) utvrdio je pravo CG da na Mirovnoj konferenciji u Parizu bude predstavljena sa jednim delegatom i time je bilo potvrđeno (još uvijek) postojanje Crne Gore kao suverene države iako je već bila proglašena Kraljevina SHS. Međutim, geopolitički razvoj događaja staviće “crnogorsko pitanje” sa strane.
U pismu crnogorskom suverenu predsjednika SAD Vudroa Vilsona ističe se pravo “crnogorskom narodu da se slobodno izjasni o političkoj formi svoje buduće uprave” kada se za to ukaže “dobra prilika”.
Dobra prilika čekala se 88 godina.
Kraj
Bonus video:
