Neki analitičari smatraju da je 2014. otvorila novu eru Hladnog rata u geopolitici. Poslije upada predsjednika Rusije Vladimira Putina u Ukrajinu i aneksije Krima, Rusija se suočila sa teškim ekonomskim sankcijama Evropske unije i SAD koje su oslabile njene veze sa Zapadom i nisu ostavile Kremlju ništa osim nastojanja da učvrsti veze sa Kinom. Sada je pitanje da li će Rusija uspjeti da izgradi pravi savez sa Narodnom Republikom.
Na prvi pogled to se čini vjerovatnim. Zaista, tradicionalna teorija ravnoteže snaga pretpostavlja da prvenstvo SAD u energetskim resursima mora biti kompenzovano na račun kinesko-ruskog partnerstva. Možda ubjedljivije izgleda da postoji istorijski presedan takvog partnerstva. Godine 1950. Kina i SSSR bili su saveznici protiv SAD. Nakon što je 1972. američki predsjednik Ričard Nikson uspostavio odnose sa Pekingom, Kina i SAD su sarađivali kako bi ograničili ono što su smatrali opasnim jačanjem moći SSSR-a.
Raspadom SSSR-a, savez SAD i Kine se de fakto prestao da postoji i počelo je zbližavanje Kine i Rusije. Obje zemlje su 1992. godine saopštile da ostvaruju “kontruktivno partnerstvo”; 1996. napredovale su u “strateško partnerstvo”, a 2001. potpisale sporazum o “prijateljstvu i saradnji”.
Posljednjih godina Kina i Rusija su tijesno sarađivale u Savjetu bezbjednosti UN i zauzimale slične pozicije po pitanju regulisanja Interneta. Koristile su diplomatske okvire - na primjer u grupi BIRKS velikih zemalja u razvoju (pored Brazila, Indije i Južnoafričke Republike) i Šangajske organizacije za saradnju (sa Kazahstanom, Kirgistanom, Tadžikistanom i Uzbekistanom) - da usaglase pozicije. Putin je razvio dobre poslovne odnose s predsjednikom Kine Si Đipingom, zasnovane na njihovom zajedničkom unutrašnjem neoliberalizmu i želji da se suprotstave američkoj ideologiji i uticaju. Njihovi ekonomski odnosi, izgleda, takođe napreduju. U maju prošle godine ubrzo nakon aneksije Krima, Rusija je najavila posao vrijedan 400 milijardi dolara za isporuku 38 milijardi kubnih metara gasa Kini, godišnje, tokom 30 godina (počev od 2019.).
Sporazum između državnog energetskog giganta ruskog Gasproma i kineske Nacionalne naftno-gasne korporacije, predviđa gradnju gasovoda u dužini od 2.500 kilometara. Iako tačna cijena ostaje tajna, izgleda da je Rusija otišla na ozbiljne ustupke, posle skoro deset godina pregovora, kako bio osigurala uspjeh tog posla.
Osim toga, u novembru je Gasprom najavio okvirni sporazum o isporuci još 30 milijardi kubnih metara gasa u Kinu iz Zapadnog Sibira tokom 30 godina uz pomoć još jednog novog gasovoda. Ako “istočni” i “zapadni” tok budu završeni kako je planirano, 68 milijardi kubika, koji će biti isporučeni Kini svake godine učiniće minijaturnim onih 40 milijardi kibika gasa koje Rusija izvozi svom današnjem najvećem kupcu, Njemačkoj.
Može se pokazati da to nagovještava produbljivanje bilateralnih osnosa. Ali postoji prepreka: gasne ponude pojačavaju značajni bilateralni trgovinski disbalans sa Rusijom koja isporučuje sirovinu Kini, a uvozi kineske proizvode. A gasni sporazumi neće nadomjestiti ispušteni pristup Rusije zapadnim tehnologijama koje su joj potrebne da razvija pogranična arktička nalazišta i postane energetska sila, a ne samo kineska benzinska pumpa.
U stvari, problemi s kinesko-ruskim savezom idu značajno dublje. Svojim ekonomskim, vojnim i demografskim rastom Kina izaziva ne malu brigu u Rusiji. Pogledajmo demografsku situaciju u Istočnom Sibiru, u kojem 6 miliona Rusa živi na granici sa skoro 120 miliona Kineza.
Osim toga, ekonomska i vojna moć Rusije bili su u padu dok je u Kini njihov rast eksplodirao. Zabrinutost oko konvencionalne vojne prednosti Kine, koja je vjerovatno djelimično motivisana najavom nove vojne doktrine u Rusiji iz 2009, koja je izričito ostavila pravo da koristi nuklearno oružje prve pozicije i koja podsjeća na poziciju Amerike iz vremena Hladnog rata usmjerenu na suzbijenje superiorne sovjetske vojske u Evropi. Ti disbalansi ne idu u prilog vojnom savezu sa Kinom, čak i kada dvije zemlje razvijaju taktički uzajamno korisne diplomatske odnose.
Spremnost Kine na saradnju sa Rusijom takođe ima svoje granice. Na kraju krajeva, strategija razvoja Kine zavisi od njene dalje integracije u svjetsku ekonomiju - i, dijelom, od sigurnog pristupa američkim tržištima i tehnologijama. Legitimnsot Komunističke partije Kine zavisi od snažnog ekonomskog rasta i ona neće rizikovati tu strategiju radi nekog “autoritarnog saveza” sa Rusijom.
Čak u okvirima multilateralnih foruma, odnosi između Rusije i Kine daleko su od harmoničnih. Uzimajući u obzir da je ekonomija Kine veća nego ekonomija ostale četiri zemlje BRIKS-a zajedno, inicijative grupe - uključujući njenu novu razvojnu banku - izgleda odražavaju neproporcionani kineski uticaj. I mada je Šangajska organizacija saradnje doprinijela nekim diplomatskim sporazumima, Kina i Rusija ostaju zablokirane u svojoj borbi za uticaj u Centralnoj Aziji.
Kinesko-ruski savez u XX vijeku bio je proizvod slabosti posle Drugog svjetskog rata i u početku Hladnog rata - i čak i tada je to trajalo nešto malo više od deset godina. Današnja Kina je snažna i teško da će se previše približiti Rusiji, čiji je pad bio ubrzan kratkovidošću njenog lidera.
Ukratko rečeno, kada je u pitanju kinesko-ruski savez, koji baca izazov Zapadu, istorija nema običaj da se ponavlja. Uprkos Putinovim nadama, 2014. godina neće ući u istoriju kao godina uspješne ruske spoljne politike.
Copyright: Project Syndicate, 2015.
Bonus video:
