Sobzirom da opozicija još nije pobijedila DPS, ostavljeno nam je razmišljanje - zašto jedna garnitura, u odijelima i lakovanim cipelama, već dvije i po decenije nije sposobna da smijeni ovu drugu?
Ako povučemo istorijsku paralelu, vidjećemo da se isto pitanje moglo postaviti i 1989. i 1941. i 1918. godine. Ovi datumi su zapravo međaši koji su obilježili odlazak jedne političke elite sa vlasti i dolazak druge (izuzev komunista koji su došli 1945.).
Kao konstanta u ovim procesima javlja se fenomen da ni jedna generacija političara u Crnoj Gori u XX vijeku nije izvršila smjenu vlasti sopstvenim snagama i iznutra. Baš ni jedna.
Gotovo uvijek uzrok smjene bio je inostrani faktor ili globalni konflikt, odnosno događaj koji je permanentno mijenjao svijet. A evo i kako.
Prva generacija političara koja je izvršila smjenu vlasti u Crnoj Gori stupila je na istorijsku pozornicu početkom XX vijeka. Tokom opozicionog djelovanja legitimisala se kao najžešći protivnik Nikole Petrovića i njegove politike.
Intelektualno je sazrijevala u Srbiji, uz političko tutorstvo Nikole Pašića. Sve do izbijanja I svjetskog rata, nije bila sposobna da sama smijeni svog suverena. Pored planiranja atentata na crnogorskog knjaza, žučnih rasprava u parlamentu i otrovnih članaka u srpskoj štampi, ne pamti joj se još mnogo čega opozicionog.
Bila je nemoćna, jer nije bila finansijski nezavisna. Morala je da čeka. I njena šansa došla je tek 1918. Ključ njenog dolaska na vlast nije bila sposobnost organizovanja i popularnost među glasačkom masom, već slugaštvo prema srpskim vlastima čiji je cilj bio bezuslovno ujedinjenje Crne Gore i Srbije.
Ujediniteljima je na ruku išao (po njih) povoljan istorijski trenutak - razorena I svjetskim ratom, bez institucija i sa kraljem u egzilu, Crna Gora je bila prepuštena volji velikih sila, koje su odlučile da kroje novu mapu Evrope (od bivših teritorija Austro- Ugarske trebalo je formirati nezavisne države : Poljsku, Austriju, Čehoslovačku, Mađarsku i Jugoslaviju, koje bi činile “sanitarni kordon”, tj. branu eventualnom prodoru komunizma i pangermanizma na Zapad).
U takvim procesima nije bilo mjesta za Crnu Goru, a ponajmanje za njenu staru vlast. I tako je Evropa dobila novi oblik, a Crna Gora novu vlast, koja je svoju otadžbinu pretvorila u izbornu jedinicu neke druge države. Druga generacija koja je izvršila smjenu vlasti bili su komunisti.
Ovaj proces je povezan sa opštim svjetskim i unutar jugoslovenskim tokovima. Crveni su kao opozicija dugo bili u ilegali. “Školovali” su se u Sovjetskom savezu i mahom bili agenti Kominterne i Staljina. Zbog Obznane kralja Aleksandra i stroge zabrane djelovanja, nijesu bili u mogućnosti da preuzmu vlast na izborima.
I oni su morali da čekaju, a njihov trenutak došao je 1941. godine, kada su stigli fašisti. Tokom četiri godine destrukcije, komunisti su jačali svoju organizaciju i pripremali dolazak na vlast (Tito -Staljin, Tito - Čerčil). Nakon 1945. godine, kada su II svjetski rat i komunistička revolucija bili završeni, Crna Gora je dobila novu vlast.
Ovog puta vraćena joj je državnost, u okviru komunističkog projekta federativne Jugoslavije. Ipak, zli jezici bi rekli da smjenu vlasti nijesu izvršili komunisti, već fašisti, a da su je komunisti samo prigrabili. I tako je, opet “zahvaljujući” svjetskom ratu i dogovoru Zapada sa Staljinom (čuveno i cinično fifty: fifty), Crna Gora tek nakon 27 godina promijenila vlast.
Treća, i zabrinjavajuće potonja, (de)generacija koja je izvršila smjenu vlasti, jeste ova naša, današnja, crnogorska (!). Bili su to Titovi pioniri, a potom Slobodanovi đaci. Njihov dolazak na vlast povezan je sa događajem koji se nije zbio u Crnoj Gori (VIII kongres SKS, septembra 1987.), a koji je direktno uticao na izbijanje “AB revolucije” (uz pomoć srpske obavještajne službe), koja ih je ustoličila.
U širem kontekstu gledano, smjena vlasti u Crnoj Gori dogodila se uoči velikih promjena u Evropi (pad Berlinskog zida, kraj Hladnog rata, “plišana revolucija”, osipanje SSSR-a) i početka krize Jugoslavije, koja je okončana malograđanskim ratom.
Dakle, kao što je to još ranije uočio istoričar Šerbo Rastoder (Janusovo lice istorije, 2000: 253-260), vidimo da je svaka politička generacija u Crnoj Gori imala svoj rat: prva je legitimnost tražila kroz suprostavljanje odlasku kralja Nikole iz Crne Gore 1916. i nastavku borbe protiv Austro-Ugarske, druga je snagu crpila iz beskompromisne borbe protiv tekovina fašizma, dok je treća svoju popularnost stekla pod zidinama Dubrovnika; svaka je imala svog političkog mentora van Crne Gore (Pašić, Staljin (Tito), Milošević); svaka je bolovala od fenomena političkog oceubistva (ujedinitelji su nakon 1919. bili razočarani srpskom politikom prema Crnoj Gori, komunisti su se razišli sa Staljinom, Đukanović je raskinuo sa Miloševićem); i da je svaka politička generacija tvrdila da od nje počinje istorija (“Novo doba” ujedinitelja, “novi čovjek” komunista, i “godine počinju januarom” mladih, lijepih i zgodnih).
Sve ovo nam govori da naša država nema naslijeđenu kulturu smjenjivosti vlasti. Autokratsko vođenje politike, gdje jedna ličnost dominira a društvo biva kontrolisano, iznjedrilo je osnovni politički credo u Crnoj Gori: poltronstvo, pljačku i beskrupuluznost. Crnogorski opozicionari imaju jasan cilj, ali ne i dobru dvadesetpetogodišnju strategiju, što DPS vješto koristi. Dok god budu razjedinjeni i opterećeni malim, uskopartijskim interesima, Milo će vladati a Ranko braniti državu i vladavinu prava.
Crnoj Gori su neophodne sistemske i strukturalne reforme, koje zahtijevaju široku emancipaciju građana i promjenu načina percepcije političkih procesa. To može učiniti konstruktivna opozicija, koja cijeni intelektualizam i nauči na greškama. Samo na taj način može doći do smjenjivosti vlasti i demokratije, a Crna Gora ostati imuna na neku novu istorijsku šalu - neki novi haos u Evropi ili neku novu srpsku intervenciju. Jer su do sada, nažalost, to bili jedni faktori koji su nam mijenjali vlast.
Bonus video:
