Sasvim u skladu sa pretenzijama Vatikana o univerzalnoj misiji i papi kao spiritualno-moralnom lideru svijeta, smrt i sahrana Jovana Pavla II, prema publicitetu koji su imali, predstavljali su planetarni događaj. I dok je još trajala medijska apoteoza figure Jovana Pavla, svi su saglasni da će istorija dati sud o ,,slovenskom papi” koji je 27 godina, najduže, poslije pape Pija IX, bio na čelu Katoličke crkve.
Bez sumnje, papa Vojtila je bio protagonista istorije i uticao na njen tok. Sigurno će još dugo trajati sumiranje bilansa života Karola Vojtile u kojem je bio fabrički radnik, amaterski pozorišni glumac, pjesnik, bogoslov, univerzitetski profesor etike, kardinal u Krakovu, rimski papa. I u pokušaju fragmentarnog prikaza jedne bogate biografije, možda treba ukazati na tri dimenzije Vojtile - običnog Poljaka, ,,Loleka”, kako su ga prijatelji i u porodici zvali, religioznog mistika - misionara i državnika i političara.
Poljska koja simbolizuje tragedije 20. vijeka - Aušvic, nacizam, komunizam, satelit Sovjetskog Saveza - bitna je determinanta njegovih životnih izbora. Uz poštovanje tajne religijske vokacije, nije teško naslutiti da je i agresivna ateistička propaganda komunizma u vjekovnoj hrišćanskoj kulturi istočne Evrope, u Poljskoj naročito, mogla u nekim slučajevima pojačati religijska osjećanja i vjeru u Boga.
Između komunističke ideologije kao ,,sekularne religije” (Aron) i autentične religije, Vojtila se opredijelio za ovu drugu. Kardinal iz Krakova je prilično nepoznat kada s druge strane gvozdene zavjese dolazi u Rim i 1978. postaje papa.
Slijedi dugi period hrabrih odluka, trijumfalnih uspjeha, neuspjeha, traženja oproštaja, nesumnjivo harizmatične ličnosti, ne lišene i kontroverznih momenata, što mu je sve donijelo različite epitete, ne uvijek kanonskog rečnika - reformista, konzervativac, reakcionar, modernista, desničar, ,,Nastoje da me shvate spolja, ali ja mogu biti shvaćen samo iznutra”, govorio je papa svom biografu Džordžu Vigelu, američkom sociologu, (,,Svjedok nade”). Kao jevanđelijski misionar (248 putovanja u inostranstvo, posjetio 129 država) Vojtila je govorio jezikom hrišćanskog učenja, ali i univerzalnih vrijednosti čovječanstva - sloboda, mir, pravda, ravnopravnost. Pružio je ruku i vjernicima drugih religija, nastojao pokrenuti ekumenski razgovor hrišćanskog pomirenja, otvorio dijalog i sa onima koji ,,vjeruju da ne vjeruju u Boga”.
Snaga i hrabrost pape Jovana Pavla manifestovana je i javnim priznanjima grešaka ,,u ime hrišćanstva” počinjenih tokom duge istorije Katoličke crkve, poznatim činom Mea culpa. Važno je naglasiti da papa pri tom govori o greškama ,,sinova crkve”, ne i same crkve koja prema doktrini ostaje nepogrešiva.
Državnopolitički i ekumenski aspekti papinog djelovanja su posebno zanimljivi i predmet su mnogih neizbježnih kontroverzi. U sada otvorenim arhivama može se naći odgovor poljskih komunista svojim drugovima iz KP Italije koji su nakon proglašenja Vojtile za papu pitali o kakvoj ličnosti se radi i što mogu politički očekivati njegovim dolaskom u Rim.
Odgovor iz Varšave italijanskim drugovima bio je kratak: ,,Nije vam se moglo ništa gore desiti”. Papa Vojtila je tri puta posjetio Poljsku, kada je blagoslovio i ,,Solidarnost”, prvi nezavisni sindikat u komunističkom svijetu. Opšta je ocjena da bez papine podrške poljski sindikat ne bi mogao da ostvari svoje ciljeve. Papinu prvu posjetu Poljskoj neki hroničari su propratili riječima Džona Rida iz 1917. ,,deset dana koji su potresli svijet”. Poljska je, smatra se, početak destabilizacije SSSR-a. Atentat na papu 13. maja 1981. na trgu Svetog Petra i vojni udar Jeruzelskog nisu zaustavili istoriju. Posebna je papina zasluga u tim dramatičnim vremenima i zbog njegovih odmjerenih poruka Valensi kojima je tražio da se izbjegnu radikalni potezi i metode koje mogu dovesti do krvoprolića u Poljskoj. Kasniji susret pape Vojtile sa Jaruzelskim pokazao je da je istorijska nacionalna svijest Poljaka ipak jača od ideološkog antagonizma.
Andropov je poslednji protivnik iz Kremlja poljskog pape. Na Zapadu se još uvijek spekuliše da je tu negdje, dakle iz KGB-a krenula organizacija atentata na papu, tvrdnja koja, ipak, nikada nije dokazana. Nakon raspada Sovjetskog Saveza Gorbačov će odati posebno priznanje: ,,Sve što se desilo u istoriji Evrope posljednjih godina ne bi bilo moguće bez pape”. I savremeni istoriografi smatraju da su papa Vojtila i predsjednik Regan spolja najzaslužniji za pad komunizma. Drugim riječima, dvojica bivših glumaca su podigli gvozdenu zavjesu i označili kraj međunarodnog poretka uspostavljenog na Jalti. Može se konstatovati da je unaprijeđen dijalog sa drugim monoteističkim religijama - sa islamom nešto više, pa i sa jevrejskom zajednicom (uprkos konstantnim rezervama u Izraelu prema pruženoj ruci Vatikana ,,jevrejskoj starijoj braći”) sasvim je izvjesno da papin ekumenski pokušaj pomirenja hrišćana nije donio očekivane rezultate. U svijetu postoji oko milijardu hrišćana katoličke vjere i milijardu drugih hrišćana (među kojima nije mali broj onih sa tradicionalnim skepticizmom o asimilatorskim pretenzijama Katoličke crkve).
Radi se o skromnim rezultatima na planu unapređenja odnosa i približavanja Kaloličke crkve protestantima u Evropi i hrišćanskim zajednicama u SAD, dok se otvoreno govori o neuspjehu u odnosima sa Pravoslavnom crkvom, posebno ruskom. Nije tajna da je papa Vojtila do kraja života želio da posjeti Moskvu, ,,treći Rim”, kako u Vatikanu smatraju rusku prestonicu, aludirajući na istorijski treći centar hrišćanstva (drugi je Konstantinopolj). Poznati ruski vatikanista Anatolij Krasikov čak smatra da je Rusija inspirisala duboki hrišćanski identitet Jovana Pavla.
Rusko ,,njet” Vojtili ovoga puta nije dolazilo iz Kremlja - Gorbačov i Jeljcin su pozvali papu da posjeti Moskvu - već od Ruske crkve. Dug je spisak razloga - od doktrinarnih sve do nezadovoljstva Ruske crkve zbog, kako smatraju, katoličkog širenja i misionarstva na tradicionalno ruskim i pravoslavnim prostorima. Među svjetskim državnicima na papinoj sahrani u Rimu bilo je više nego upadljivo odsustvo Vladimira Putina, što je sigurno posljedica složenih i zategnutih odnosa Valikana i Ruske pravoslavne crkve. Jedan od najpoznatijih italijanskih intelektualaca Klaudio Magris je u ,,Korieire dela sera” prilikom sumiranja pozitivnih istorijskih bilansa pape Vojtile ukazao i na ,,sjenku” zbog brzog priznavanja Slovenije i Hrvatske i time dezintegracije Jugoslavije.
Potrebno je i u našoj javnosti ozbiljno predstaviti, bez nama svojstvenih krajnosti - ignorantskih predrasuda i apriorne servilnosti - ulogu Vatikana u posljednjoj deceniji 20. vijeka na našim prostorima - od podržavanja i podsticanja dezintegracije Jugoslavije, do papine retoričke osude NATO bombardovanja Srbije i Crne Gore.
Bonus video:
