Hitler i Staljin su bili nemilosrdni diktatori koji su počinili ubistva ogromnih razmjera. Ali, dok je nemoguće zamisliti Hitlerov spomenik u Berlinu ili bilo gdje drugo u Njemačkoj, statue Staljina se postavljaju u gradovima širom Gruzije (gdje je rođen), a još jedna će biti podignuta u Moskvi kao dio komemoracije svim sovjetskim liderima.
Ta razlika u stavu ide preko granica država kojima su ovi ljudi vladali. U Sjedinjenim Državama postoji bista Staljina u Nacionalnom muzeju posvećenom Danu D u Virdžiniji. Nedavno sam večerao u jednom ruskom restoranu u Njujorku koji ima sovjetski inventar, konobarice u sovjetskim uniformama i slike sovjetskih lidera među kojima se ističe Staljin. Njujork takođe ima svoj KGB bar. Koliko znam, u Njujorku ne postoji restoran s nacističkom tematikom; niti gestapovski ili SS bar.
Stoga, zašto se Staljin smatra relativno prihvatljivijim od Hitlera?
Ruski predsjednik Vladimir Putin je na konferenciji za novinare prošlog mjeseca pokušao da to objasni. Na pitanje o planovima Moskve da podigne spomenik Staljinu, podsjetio je na Olivera Kromvela, lidera parlamentarne strane u Engleskom građanskom ratu iz 17. vijeka i upitao: „U čemu je stvarna razlika između Kromvela i Staljina?“ Potom je sam odgovorio: „Apsolutno ni u čemu“ i nastavio opisivanjem Kromvela kao „lukavog igrača“ koji je „igrao veoma dvosmislenu ulogu u britanskoj istoriji.“ (Statua Kromvela stoji ispred zgrade donjeg doma parlamenta u Londonu.)
„Dvosmisleno“ je razumni opis morala Kromvelovog djelovanja. Dok je promovisao parlamentarnu vladavinu u Engleskoj, okončao građanski rat i omogućio izvjesni stepen vjerske tolerancije, takođe je podržao suđenje i pogubljenje Čarlsa I i brutalno pokorio Irsku kao odgovor na ono što je doživljeno kao prijetnja od savezništva irskih katolika i engleskih rojalista.
Međutim, za razliku od Kromvela, Staljin je bio odgovoran za smrt vrlo velikog broja civila, izvan okvira bilo kakve ratne ili vojne kampanje. Prema Timotiju Snajderu, autoru „Krvave zemlje“, između dva i tri miliona ljudi je umrlo u gulazima i vjerovatno je milion ubijeno za vrijeme Velikog terora krajem 1930-ih. Još pet miliona je umrlo od gladi 1930-1933, od kojih su 3,3 miliona bili Ukrajinci čija je smrt bila rezultat politike u vezi sa njihovom nacionalnošću ili statusom relativno bogatih seljaka poznatih kao kulaci.
Snajderova procjena ukupnog broja Staljinovih žrtava ne obuhvata one koji su uspjeli da prežive prisilni rad ili unutrašnje izgnanstvo u surovim uslovima. Ako se oni uzmu u obzir, broju onih koji su užasno patili zbog Staljinove tiranije moglo bi se dodati još čak 25 miliona. Ukupan broj ubijenih koje Snajder pripisuje Staljinu je niži od cifre od 20 miliona, koja se obično pominje i do koje se došlo prije nego što su istoričari imali pristup sovjetskoj arhivi. To je, svakako, jeziv zbir - približan broju ubistava koji su počinili nacisti (koja su se desila tokom kraćeg perioda).
Štaviše, sovjetska arhiva pokazuje da se ne može reći da su nacistička ubistva bila gora jer su žrtve birane na osnovu njihove rasne i etničke pripadnosti. I Staljin je birao neke svoje žrtve po ovoj osnovi - ne samo Ukrajince već i pripadnike etničkih manjina povezanih sa državama koje su se graničile sa Sovjetskim Savezom. Meta Staljinovih progona bio je i nesrazmjerno velik broj Jevreja.
Nije bilo gasnih komora, a Staljinov motiv za ubistva vjerovatno nije bio genocid već prije zastrašivanje i gušenje pravog ili umišljenog otpora njegovoj vladavini. To ni na koji način ne opravdava razmjere ubistava i slanja u logore.
Ako postoji bilo kakva „dvosmislenost“ u vezi sa Staljinovim moralnim dosijeom, to je možda zato što komunizam pobuđuje neke naše plemenitije nagone, pošto teži jednakosti za sve i okončanju siromaštva. Takva univerzalna težnja se ne može naći u nacizmu, koji se, čak ni površno gledano, nije bavio onim što je dobro za sve, već šta je dobro za jednu pretpostavljenu rasnu grupu i koji je očigledno bio motivisan mržnjom i prezirom prema drugim etničkim grupama.
Komunizam pod Staljinom je, međutim, bio suprotan egalitarnom, jer je apsolutnu vlast davao manjini i mnoge lišavao svih prava. Oni koji brane Staljinovu reputaciju odaju mu zasluge za izbavljanje miliona ljudi iz siromaštva; ali milioni su mogli biti spaseni od siromaštva bez ubijanja i zatvaranja još nekoliko miliona ljudi.
Drugi brane Staljinovu veličinu na osnovu njegove uloge u pružanju otpora nacističkoj invaziji i konačnom poražavanju Hitlera. Ipak, Staljinova čistka vojnih lidera tokom Velikog terora je značajno oslabila Crvenu armiju; potpisivanjem Pakta o nenapadanju između nacista i Sovjeta 1939. utro je put za početak Drugog svjetskog rata, a zato što nije vidio nacističku prijetnju 1941. Sovjetski Savez nije bio spreman da se odupre Hitlerovom napadu.
Ostaje istina da je Staljin doveo svoju zemlju do pobjede u ratu i do pozicije globalne sile kakvu nije imala ranije i čija je moć od tada opala. Nasuprot tome, Hitler je svoju zemlju ostavio porušenu, okupiranu i podijeljenu.
Ljudi se identifikuju sa svojom zemljom i dive se onima koji su je vodili u vrijeme kada je ona bila najmoćnija. Time bi se moglo objasniti zašto su Moskovljani voljniji da prihvate statuu Staljina nego što bi Berlinci bili da prihvate spomenik Hitleru.
Međutim, to može biti samo dio razloga za različit tretman ovih masovnih ubica. I dalje me zbunjuje restoran sa sovjetskim motivima i KGB bar u Njujorku.
Autor je profesor bioetike na Univerzitetu Priston i počasni profesor Univerziteta Melburn
Bonus video:
