Unazad pet godina svaka priča iz ekonomije počinje i završava krizom, uz frustrirajuće slike dešavanja u javnim finansijama pojedinih nacionalnih ekonomija, koja su na ozbiljnu probu stavila čitav mehanizam koherentnosti EU i euro zone, oblikujući ambijent nesigurnosti i neizvjesnosti. Iza nas je pet godina, posebno teških za ekonomije ranjivije na eksterne uticaje i koje imaju limite u kapacitetima za moguće odgovore na izazove globalnih kretanja. Istovremeno su implementirane rigidne mjere štednje i racionalizacije u javnom sektoru, dok je jako oslabljen impuls smanjene potrošnje u pogledu podsticanja procesa stvaranja nove vrijednosti, što je pobudilo reakcije i destrukciju na izvjesnost ugroženosti životnog standarda. Logično se, pritom, kao konfliktan na određenom nivou ekstrpolacije, nametnuo problem odnosa izmedju štednje i mjera za podsticanje tako neophodnog rasta.Ekspertske analize, sa valerima u opisivanju i utvrđivanju uzroka i uticaja krize, samo su učvrstile uvjerenje o nesavršenosti mehanizama predviđanja i projektovanja budućnosti. Čini se, ipak, da je globalna ekonomija, iako još uvijek krhka, na putu oporavka, sa parametrima koji ukazuju na razvoj trenda rasta, ali i realnost očekivanja refleksa kriznih događanja tokom nekoliko narednih godina.U burnim globalnim procesima, crnogorska ekonomija, koliko god da je pokazivala vitalnost i fleksibilnost, objektivno je pretrpjela snažan udar na osnovne razvojne performanse. Bez namjere da se određene nedosljednosti i ograničen efekat nekih mjera ekonomske politike kojima razvoj događaja nije dao za pravo, relativizira i pripiše isključivom uplivu krize, treba reći da su rigidni procesi opšte nelikvidnosti i erozije privredne aktivnosti, sa neminovnim uticajem na kvalitet javnih finansija, uslovili da se proces finansijske konsolidacije nametne kao nužnost. Isti je podrazumijevao prilagođavanja na prihodnoj i rashodnoj strani budžeta, usmjerena na redukciju javne potrošnje, smanjivanje budžetskog deficita, učešća duga u BDP-u i održavanje drugih budžetskih relacija u skladu sa međunarodnim standardima, uz istovremen napor da se očuva funkcija servisiranja osnovnih konstituisanih obaveza. No, čini se da je u čitavom scenariju od posebnog značaja opredjeljenje ka jačanju fiskalnog kapaciteta što čitavoj aktivnosti daje proaktivan karakter. Aktuelni podaci o porastu budžetskih prihoda iznad plana i prošlogodišnjeg ostvarenja i ostvarenim uštedama smanjivanjem javnih rashoda pokazuju da aktivnosti na povećanju finansijske discipline i uspostavljanju održivih relacija duga i drugih obaveza države daju rezultate. Takođe, rast BDP-a u drugom kvartalu od 3,4% ukazuje na jačanje aktivnosti i rast u realnom sektoru. Iako vrijeme globalnih poremećaja i objektivnih slabosti u sistemu otvara prostor za drugačija tumačenja događaja, što je sasvim legitimno, čini se da nema mjesta katastrofičnim ocjenama kojima smo skloniji u odnosu na prepoznavanje procesa ozdravljenja privredne aktivnosti i svođenja javnih finansija, iako kroz jedan mukotrpan proces, na nivo održivosti i stabilnosti. Moramo imati razvijenu svijest da je rast ekonomije neprikosnovena osnova razvoja i poboljšanja kvaliteta života.Šta nakon 2015. godine kad uticaji krize treba da izblijede?Svijet je nakon traumatičnih iskušenja i ožiljaka na korpusu ekonomsko-finansijskog sistema bio u prilici da, ovih dana, u Njujorku, na 68. redovnoj Godišnjoj skupštini UN, sagleda globalne društvene i ekonomske tokove kao okvir u kojem se ostvaruje kodeks prava čovjeka, perspektive u pogledu razvoja, te principe i postavke procesa globalne saradnje koji treba da obezbijede efikasnije djelovanje u suzbijanju ekstremnog siromaštva, ekonomske nestabilnosti, socijalne nejednakosti i degradacije životne sredine. Upravo selektivni rezultati u ostvarivanju Milenijumskih ciljeva, problem nezaposlenosti, ograničenih mogućnosti za otvaranje novih radnih mjesta i ugrožavanja životne sredine nametnuli su stav da je obnovljeno globalno partnerstvo okvir za nova rješenja podsticanja razvoja. U svakom slučaju, princip održivosti je afirmisan kao egzaktno i racionalno opredjeljenje na kojem se temelji odgovornost za očuvanje prirodnih resursa, njihovu obnovljivost i korišćenje u narednim generacijama, uz ekonomski rast i razvoj koji omogućava ostvarivanje prava na život dostojan čovjeka. Ta prava u znatnoj mjeri se sublimiraju u pravu na zaposlenje kao osnovi za valorizaciju ljudskih potencijala i inicijativa i borbi protiv paradoksa XXI vijeka koje nezaposlenost produkuje u formi siromaštva.Eksponirajući svoja viđenja svijeta u aktuelnom trenutku i nakon 2015, crnogorska delegacija je pokazala da Crna Gora nastoji da implementira svoje strateško razvojno opredjeljenje sadržano u Nacionalnoj strategiji održivog razvoja, vodeći računa da se ograničeni resursi sačuvaju od devastacije i stave u funkciju razvoja u mjeri obezbijeđene obnovljivosti i racionalanog odnosa prilikom aktivacije i uz napor da se kroz rast i razvoj, prije svega, otvara prostor za novo zapošljavanje i kreiranje novih radnih mjesta.Gorko iskustvo krize Crnu Goru svakako upućuje na ambiciozniji i aktivniji pristup novoj viziji i transformaciji razvojnog modela uz uvažavanje novih faktora koji će oblikovati nove forme globalnog partnerstva. U svakom slučaju, Crna Gora će živjeti sa svijetom sve veće međuzavisnosti i složenosti multipolarnog finansijskog poretka, koristeći, na svom evroatlanskom putu, benefite međunarodnih programa i fondova u okviru prekogranične i transnacionalne saradnje. Očekivanja su da se, u okviru obnovljenog globalnog partnerstva, realizuju i druge inovativne forme finansiranja razvoja i podrške u pogledu izgradnje kapaciteta i drugih načina za mobilisanje nacionalnih resursa. Zato je od naročite važnosti učiniti dostupnim rezultate naučno-tehnoloških inovacija kao preduslov napretka, naročito u manje razvijenim zemljama i regionima. Naravno, samo zajedničkim naporima svjetske zajednice i kroz globalnu saradnju svijet može pretendovati na uspjeh u kreiranju održive budućnosti sa više šansi i pravednosti za sve aktere na međunarodnoj sceni.U toj viziji razvoja Crne Gore, partnerstvo sa naučnim institucijama i poslovnim sektorom treba da omogući povezivanje obrazovnog procesa sa tržištem rada i unapređivanje preduzetničko-inovativnog i istraživački orjentisanog karaktera obrazovnog sistema kao osnove za novo zapošljavanje. Posebno se treba osloniti na kompanije koje su tokom krize svoju poslovnu politiku prilagodile načelu održivosti. U svakom slučaju, odgovornost pred izazovima budućnosti nas upućuje na izgradnju mehanizama konkurentnosti i adaptibilnosti aktiviranjem, prije svega, specifičnosti sopstvenih potencijala, sposobnosti i snage inovacija.
Bonus video:
