Da li idemo ka jednoj novoj Evropi i da li već sada možemo govoriti o smislu evropskog ujedinjenja utemeljenog na ideji evropskog identiteta, i šta bi takva „realnost“ zapravo značila: ekonomski, politički, kulturni ili istorijski projekat - ili sve to zajedno?
Ako pogledamo prošlost Evrope i unutrašnje sukobe unutar evropskih naroda, dva svjetska rata čiji su glavni akteri evropske države, zatim ideologije boljševizma i nacionalizma osmišljenim na evropskom tlu, milione žrtava tokom burne istorije XX vijeka, balkanska previranja 90-ih godina, ekonomsku krizu i recesiju koja danas opterećuje Evropsku uniju, možemo dobiti istorijsku sliku o nevjerovatnoj snazi evropskih sukoba i njihovom značenju za nas danas.
No, više nego ikad je neophodno ukazati na zajednički temelj, onih univerzalnih vrijednosti, stvaranih tokom niza vjekova na evropskom kontinentu, koji su uprkos brojnim ratovima, sukobima i krizama doprinosili istorijskom, političkom, pravnom i jedinstvu evropskog tla. Današnja potreba za novim evropskom pravnom kulturom, na osnovama politike poštovanja ljudskih prava i prava na razlike u mišljenju i poštovanju, vjera i nacija imala je dugu predistoriju kulturno-duhovnog oblikovanja koja nam daju za pravo da vjerujemo da su izazovi pred nama prolazi i da jesu bez bitnijeg uticaja na našu zajedničku - evropsku budućnost.
Vrijedno je podsjećanje na značajne istorijske i kulturne događaje koji leže u temelju evropske ideje. Kao i sve više istorijske pojave i evropski identitet nastao je kroz proces formiranja značajnih filozofskih ideja, umjetničkih i kulturnih ostvarenja, političkim i istorijskim stvaranjima koji u bitnim dimenzijama određuju smisao evropskog ujedinjenja, ovjerenog potpisivanjem Mastrihtskog ugovora na kraju XX vijeka.
Put ka ujedinjenoj Evropi i evropskom identitetu u dubljem značenju temelji se na ključnim događajima čudesnog procvata nauke i umjetnosti kroz koji je zapadna civilizacija nastavila svoj hod u novovjekovnoj istoriji. Ti prvi znaci savremene Evrope, poklapaju se sa rađanjem humanizma u Firenci i njegovog širenja na većinu evropskih zemalja. Krajem XV vijeka pa sve do XVII vijeka razvijene evropske narode obuhvatao je jedinstveni duh, renesansni duh obnove antičkih uzora i velikih pisaca: filozofa antike, od Aristoteala i Platona, do Seneke i Cicerona onih najboljih izdanka helenističke civilizacije. Takav polet evropske duhovnosti, osnažen je dostignućima grčkih i rimskih pisaca, da bi se na takvom temelju formirala nova svijest epohe. Tako će velika geografska otkrića novog svijeta, Gutenbergova štamparija i duh reformacije Lutera i Kalvina obilježiti epohu i dati novi smjer istorijskom kretanju. Širenjem humanizma i koncepta nove vjere u Čovjekove mogućnosti stvaralaštva izraz nalazi kod Pika de Mirandole u njegovom govoru o „Dostojanstvu čovjeka“ ali i kod Šekspira, Dantea u djelu Erazma Roterdamskog. Smjelost Reformacije, dovodi do stvaranja jednog novog humanističkog stava kojim će se preobraziti strogo srednjevjekovna - hrišćanska dogmatika i stopiti sa slobodoumnom tradicijom antičkog nasljeđa da bi se taj duh reformisao iznutra i stvorio kompleksniji pojam evropske civilizacije.
Drugi važan korak u nastajanju evropskog identiteta je snažno širenje kulture pod jačim uticajem francuskih filozofa. Evropa prosvećenosti, tokom osamnaestog vijeka u ime kartezijansko-dekatovskog povjerenja u bit ljudskog razuma i vjere u napredak, duha znanja i duha tolerancije-institucionalizacija je onih društvenih promjena koji će kroz francusku revoluciju označiti slobodu i bratstvo među evropskim narodima i obavezati ih načelima građanske države. U umjetnosti trijumf baroka i klasicizma koji teže da budu univerzalni, označiće takođe jednu novu umjetničku - samosvijest jedinstva kroz zajednički stil epohe i njegove stilske forme.
I treći važan korak u pripremi evropskog identiteta je onaj nevjerovatan podvig njemačke filozofije, u djelima Fihtea, Šelinga, Kanta i Hegela koji su stvorili pojam evropskog građanstva i čovjeka građanina kao dominirajuću istorijsku i društvenu vrijednost unutar istorijskog kretanja. Na principu izgradnje „svjetskog mira“ kao vječnog mira među narodima u Kantovoj viziji, stvoreni su idejni osnovi za institucionalizaciju evropskih država u novom pravnom i političkom okviru nakon drugog svjetskog rata, i za stvaranje zajedničkih nad-nacionalnih institucija kojima će biti istorijski krunisani napori velikih mislilaca prošlosti, naša politička istorija ali i kultura duhovna i materijalna kojom su evropski narodi potvrđivali svoju bliskost i duhovno jedinstvo. Najzad, pragmatički duh britanskih filozofa i liberalna misao kod Mila i Bentama postaće temeljna ideja za konstituciju građanske države i ideju ljudskih prava.
Na istorijskim uticajnim idejama od italijansko-mediteranskih do francuskih, njemačkih i britanskih učenja, noseća ideja evropskog ujedinjenja, ima svoj prirodni osnov, koji se po snazi univerzalnih vrijednosti koje sobom nosi, može suprotstaviti povremenim krizama i neefikasnostima sadašnjih evropskih ustanova i njihovim praksama. Strategija evropskog ujedinjenja nije samo monetarno-ekonomska unija, već oslonac na filozofske ideje koje su formirale duh evropskog identiteta. I koje svojim aktivnim djelovanjem u domenu evropske kulture, filozofije, umetnosti i nauke i mogu doprinositi čvršćoj povezanosti evropskih naroda.
Ako su dominantne vrijednosti Evropske unije: vladavina prava, ljudska prava i demokratija onda je značajno to što njihovom utemeljenju prethodi kulturni identitet evropskih naroda oličen u filozofsko-humanističkim idejama. Tri ključne ideje Evropske unije proizilaze iz kulturnog nasljeđa Evrope u najširem značenju. Ideja vladavine prava iz rimskog zakonodavstva, ideja ljudskih prava iz filozofske tradicije i govora o dostojanstvu čovjekovom, dok pojam demokratije dugujemo antičkim misliocima i liberalnoj tradiciji u djelima anglo-saksonskih mislioca. Povezanost sa kulturnim i filozofskim pojmovima na kojima je izgrađivana kultura evropskih naroda je naš traženi oslonac u djelima koja čine vrijednosni orijentir evropske civilizacije. Tako se istorijski dobija osnov specifične težine našeg slojevitog - evropskog identiteta koja postaje naša zajednička tradicija i u koji ulažemo prema svojim mogućnostima svoja različita ostvarenja. I samo ta djela velikih stvaraoca evropskih nastala kao plod značajnih pokreta i ideja mogu da doprinose suštinskoj unutrašnjoj koheziji evropskih naroda.
Bonus video:
