Kratak omaž Eriku Hobsbaumu
Kada sluša diskutovanje crnogorske ekonomske elite o prosperitetu njene ekonomije, čovjek pomisli da živi u Dortmundu. Iako su nam gotovo sve fabrike zatvorene, životni standrad očajan, nameti visoki, a državna imovina rasprodata, ekonomisti nas ubjeđuju u suprotno. Ovo osiromašenje je prema njihovim tvrdnjama produkt globalne krize, bez čijeg bi postojanja „Crna Gora bila lider u svijetu po stopi ekonomskog rasta, kao što je bila 2007. godine”. Sve što treba da radimo jeste to da stegnutih kaiševa pričekamo da investitor zvani Godo dođe i izvede nas iz tame u kojoj se nalazimo. Tako nam i treba kad za neprikosnovenog ideologa neoliberalne ekonomije imamo jednog bivšeg marksistu.
On je nakon dugog vjerovanja dogmi društvene svojine, decembra 1988. u Titogradu naglo promijenio svoju ekonomsku filozofiju i na jednoj naučnoj raspravi istakao da “potpun razvoj tržišta zahtijeva da tržište mora funkcionisati u svim svojim elementima i to ne samo kao tržište roba i usluga, nego i kao tržište novca, kapitala, rada i znanja… Savremena tržišna privreda nije ona koja ima tržišne cijene, kako se to u nas misli, nego ona koja posluje u svjetskim relacijama… Tržište forsira sposobne, na njemu imaju privilegiju oni koji su najefikasniji. Ono stalno potencira razlike. U takvim uslovima nema onih bez kojih se ne može, niti se subjekti dijele na potrebne i nepotrebne, već na efikasne i neefikasne“.
Nedugo nakon toga Crna Gora je ušla u period tranzicije iz socijalizma ka kapitalizmu i zaplovila vodama privatizacije. Ta nesrećna privatizacija potpuno je uništila ionako krhku crnogorsku ekonomiju, a građane dovela do prosjačkog štapa. Danas, 24 godine kasnije, Crna Gora se nalazi na ivici finansijskog sloma. Stalni manjci u državnoj kasi nadoknađuju se iz džepova građana ili inostranim zajmovima, a katastrofalne greške u vođenju ekonomske politike pravdaju se liderstvom u evroatlantskim integracijama. Ipak, u posljednje vrijeme, kroz razne vidove bunta, vidimo da dobar dio građana postaje svjestan sljepila naših ekonomista.
Prije tri godine ovu našu muku uočio je i jedan od najvećih svjetskih istoričara svih vremena – Erik Hobsbaum, čovjek ogromne erudicije, znanja i naučnog prestiža. Ovaj “najpoznatiji jevrejski marksista poslije Marksa” bio je savremenik najvećih katastrofa koje je čovječanstvo vidjelo i autor istoriografskih remek djela iza kojih stoji izuzetna biografija. Rođen 1917. u Aleksandriji, odrastao u Beču i Berlinu, profesionalno profilisan u Londonu, autor preko 50 knjiga, muzički kritičar i obožavatelj džeza, član komunističke partije Velike Britanije, vodeća figura marksističkih istoričara, član više akademija nauka, dobitnik najvećeg odlikovanja Britanskog komonvelta “Order of the Companion of Honors” (Orden za važnu nacionalnu službu, koji u jednom trenutku može da ima samo 45 osoba), učesnik II svjetskog rata…
Nemoguće je na ovako ograničenom prostoru iznijeti sva njegova životna postignuća. Njegov naučni opus bio je okrenut od socijalne i ekonomske istorije ka razmatranju položaja i statusa buntovnika i “pobunjeničkih grupa” kroz vrijeme. Njegovo najpoznatije djelo “Doba ekstrema (Istorija kratkog dvadesetog vijeka)” prevedeno je na 39 jezika. Tvorac je čuvene rečenice da je “dvadeseti vijek počeo u Sarajevu i završio u Sarajevu”. Mi ćemo ovdje obratiti pažnju na njegove opservacije na Crnu Goru i njeno okruženje.
U jednom intervjuu, Hobsbaum govori o položaju balkanskih država i njihovom putu ka Evropskoj uniji. Po njegovim riječima, bivše socijalističke zemlje ove regije, uključujući i one koje su još uvijek predvođene komunističkim partijama, suočavaju se sa različitim situacijama i problemima i većinom su ostale apsolutno krhke. “Budućnost će biti najteža u jugoistočnoj Evropi koja upada u relativnu, a ponegdje i u apsolutnu zaostalost u odnosu na druge djelove kontinenta. Balkanizovana je više nego ikad i uništena ratovima, korupcijom i kriminalom. Jednostavno imitiranje Zapada više nije opcija.”
U daljem razgovoru Hobsbaum ističe da je veoma malo napretka ostvareno u državama poput Crne Gore, BiH, Albanije, Makedonije i Kosova, čije su ekonomije nestale, i da integracija u Evropu to ne može bitnije da promijeni, jer EU može da riješi problem samo tamo gdje postoji razvijena infrastruktura (kao u Sloveniji). U procesu evrointegracija, upravo zbog ovih boljki Hobsaum ne vidi Crnu Goru, Kosovo i BiH pošto te zemlje zapravo nemaju pravu ekonomiju. “Na primjer, od čega živi Crna Gora? Od šverca?”- pita se Hobsbaum, i ističe da: “Slabost Balkana donekle izvire unutar Balkana. Važno je to da se u svim društvima izgradi infrastruktura, posebno ljudska i obrazovna infrastruktura i da ljudi koji su potpuno sposobni, obučeni i edukovani rade u bilo kojoj oblasti ekonomije.”
Više je nego vjerovatno da naši ekonomisti i ne znaju ko je bio Erik Hobsbaum, jer da znaju, njegove misli bi za njih bile upozorenje i prijateljska kritika. Veoma je loše i pogubno kada onemoćali starac od 93. godine (toliko je imao kad je davao ovaj intervju), koji profesionalno nije ekonomista, treba da uči naše finansijske stratege njihovom poslu. Potrebno je napomenuti da je pored ovih kritičkih, Hobsbaum o Crnoj Gori napisao i nekoliko značajnih rečenica u gorepomenutoj knjizi - “Doba Ekstrema”. Stvaranje Versajske države Južnih Slovena on vidi kao proširenje Srbije “u veliku novu Jugoslaviju spajanjem sa Slovenijom i Hrvatskom, kao i sa prethodno nezavisnim malim plemenskim kraljevstvom stočara i ratnika, Crnom Gorom, turobnom masom planina čiji su stanovnici reagovali na nečuven gubitak nezavisnosti masovnim preobraćanjem na komunizam, koji je, kako su osjećali, poštovao njihove herojske vrline.
Takođe je komunizam povezivan sa pravoslavnom Rusijom, čiju vjeru su nepokoreni ljudi Crne Planine kroz mnoge vjekove branili od Turaka.” U knjizi pominje i memoare Milovana Đilasa. Dakle kao što vidimo, on crvenjenje Crne Gore vidi kao pokušaj vaskrsavanja crnogorskog nacionalnog bića, jer su komunističke ideje crnogorskim građanima nudile zaštitu i poštovanje njihovog ekskluziviteta i posebnosti, kao i vraćanje izgubljene državnosti. Hobsbaum je ovom rečenicom rekao više nego cijela plejada nacionalističkih kvaziistoričara, procrnogorske ili prosrpske orijentacije, u njihovim zatupljujućim, nestručnim i nezanimljivim knjigama.
Na svjetsku, ali i našu, žalost, Erik Hobsbaum nije više među živima. Umro je oktobra 2012. u 96. godini života. Ostaje nam da vidimo da li će poslije njega umrijeti i crnogorska ekonomija? Mada se moramo i priupitati: da li je moguće da nešto čega nema umre? Bilo kako bilo, Hobsauma čeka “duhovna besmrtnost”, a našu ekonomiju potpuni zaborav i njena crna rupa koja sve usisava - černogorski Černobil zvani KAP. Zbog toga, ako ne promijenimo kurs ekonomske lađe, crnogorski građani biće osuđeni na dvije destinacije: goli opstanak ili Goli otok.
Bonus video:
