Grafit “Kraj Nikšića selo malo, Titograd se vazdo zvalo” još je na fasadi zgrade u komšiluku Filozofkog fakulteta u Nikšiću. Mene lično nasmije, možda jer je podsjetnik na mladost.
Može lako biti da je njegov autor već odselio iz grada pod Trebjesom, ništa nelogično ako već živi u Podgorici, ali je bio svjedok vremena kada je Nikšić bio privredni gigant. Bilo je to i vrijeme kada su FK “Sutjeska” i FK “Budućnost” bili ljuti suparnici, a i kada Nikšićani nijesu željeli tadašnjem Titograđanima da priznaju da imaju prednost u bilo čemu, iako je grad na Morači bio glavni administrativni centar Crne Gore. Nikšićani nijesu marili za činjenicu da je Titograd nezaustaviljivo napravio prednost kao centar crnogorske administracije i svakog napretka u odnosu na grad pod Trebjesom. Aduti su im još bili željazara, pivara, rudnik…
Onaj osjećaj kada ubacite kreditnu karticu u aparat da podignete pare, a on vam saopšti da vam više nije validna, pa vas oblije hladan znoj, Nikšićani su osjetili negdje 90 tih godina, priča mi moj prijatelj. Ispostaviće se da je Žuta greda bila autogol onih koji su se bunili, iako su imali siguran posao i pristojne plate, žrtvovali su se za novi sistem koji će im oduzeti sve sigurno što su imali.
Nikšićani koji su shvatili da je najbitnije biti na čelu crnogorske administracije, sada posjećuju grad pored Krupca samo u trenucima razonode, dovoljno se osjećaju i Podgoričanima, jer iz grada na Morači upravljaju Crnom Gorom. Lako nose to unutrašnje rivalstvo dva grada u sebi!
Mnogi pamte kako je svojevremeno vođena kampanja i kada se vagalo da li da Aluminijski kombinat bude u Nikšiću, u blizini rudnika boksita, ili u Titogradu. Na kraju je završio na Ćemovskom polju, suviše blizu gradu, i suviše blizu selima gornje Zete čiji su stanovnici prvo dobili poslove u novom gigantu, a onda postali svjesni da KAP zagađuje nepovratno taj dio zetske doline. Sve je počelo 1971 godine.
Te 1971. godine FK “Sutjeska” se vratila u prvu jugoslovensku fudbalsku ligu i na premijeri gost joj je bio šampionski klub “Hajduka” iz Splita. “Sutjeska” je sa Stamatovićem i Bokanom deklasirala 3:0 splitske bijele, mene lično je više impresionirao povratak kolone automobila u Titograd nakon meča - kao nepregledni red svitaca, vraćali su se Titograđani u prvi sumrak sa meča u Nikšiću preko Glave Zete, starim vijugavim putem.
Nikšić je u periodu od 1953. do 1961. godine imao najveći porast broja stanovnika. Tih godina se svakoga dana u gradu pod Trebjesom “rađalo” po jedno školsko odjeljenje.
Sada mnogi smatraju da je Nikšić grad koji živi od penzionera, koji izdržavaju sebe, djecu i unučad...
Nikšićani su 1970. godine imali najveći prosječni lični dohodak u Crnoj Gori - republički prosjek bio je 1.053 dinara, a nikšićki 1.141 dinar.
Prema podacima Uprave za prihode i katastra, Opština Nikšić je 1970. godine imala 158 milionera.
Od 18.000 zaposlenih, koliko je Nikšić imao krajem 80-ih godina u proizvodnim firmama, spao je na svega nekoliko stotina radnika u neposrednoj proizvodnji.
Analitičari tvrde da je grad pod Trebjesom jedan od najvećih tranzicionih gubitnika u bivšoj Jugoslaviji.
Kada kao Podgoričanin sada dođete u Nikšić, ono što vam prija, jeste manje buke, jeftinije usluge, lijepa izletišta, dobri prijatelji… ljeti za dovoljno Celzijusa prijatniji od podgoričkog žaropeka, rano zorom i pred samu noć osjetite onu svježinu i nalet kiseonika sa okolnih planina. Blizu je Durmitor, za sat ste do Risna…
Nikšić je grad i Živka Nikolića, Vita Nikolića, Miladina Šobića… grad neprevaziđene lirike, ali i sirove snage.
Primjetite i novi trg, trgovine “Volija” i HDL-a jednu naspram druge…
Nekoliko mojih kolega Nikšićana je pokušalo da se preseli u Podgoricu, ali su ovdašnje tropske noći presudile da se vrate u Nikšić. Više njih se, ipak, priviklo na snove od znoja. Znam i nekoliko Podgoričana koji razmišljaju da svoje penzinerske dane provedu u gradu kraj Bistrice.
Priča o Nikšiću i Titogradu u stvari je priča o Podgorici i svim gradovima u Crnoj Gori, bilo na sjeveru ili jugu. Glavni grad je kao neka centripetalna sila povukao većinu ljudi koji su tražili posao, dok su male parohije, uglavnom, napuštali mladi.
Podgoričani kad odu u neku od njih, kad pobjegnu od buke i obaveza, lakše mogu da prepoznaju kvalitete tih sredina i od njenih stanovnika, kojima su svjetla grada pod Goricom često jedina nada. Dok kao gost ukazujete domaćinima na prednosti njihovih gradova, oni vam listaju spisak nedostataka i mana, na prvom mjestu nedostatak posla za mlade.
U Podgorici ima preko 250.000 zdrastvenih knjižica, skoro pola Crne Gore, pogotovo zimi, živi u Glavnom gradu. Ljeti, primorci odu da pokupe pare od izdavanja kreveta i soba, drugi odu na sjever da od branja pečuraka, borovnica ili izdavanja soba…osvježe svoj budžet, pa se s jeseni svi opet u Podgorici sastanu…
Nedavno je podgoričkoj javnosti predstavljen plan za Sadine, prema kome se planira naselje za 35 hiljada stanovnika, soliteri od 12 do 17 spratova… Podgorica grabi naprijed, normalno, prazan stambeni prostor će, najvjerovatnije, naseljavati mlađi ljudi iz manjih parohija… I niko ne zna koliko još će Glavni grad uvećavati svoj broj stanovnika, koliki je optimalan balans onih koji žive u gradu na Morači i ostalih crnogorskih gradova, u kojima statistika štrikira sve manje brojke…
“Kraj Nikšića selo malo, Titograd se vazda zvalo”, zajedljivi je huk sa navijačkih tribina koji možete čuti kada dva najveća crnogorska kluba fudbalski igraju derbi, u praksi samo je podsjećanje na neko nepovratno vrijeme za nama. Ali je bar duhovit…
Bonus video:
