Da li su neevropljani puno manji pesimisti u vezi sa Evropom od samih Evropljana? Može li daljina biti preduslov za uravnoteženiji stav o krizi kontinenta?
U intervjuu vođenom prije nekoliko mjeseci, Vang Hongžang, predsjedavajući Kineske građevinske banke, indirektno je izrazio potisnuti entuzijazam zza Evropu. Navodeći kinesku izreku „I izgladnjela kamila je veća od konja,“ rekao je da su evropske ekonomije puno jače nego što to mnogi vjeruju. Takođe je ukazao, mada to nije rekao tako eksplicitno, da je pravo vrijeme za veliku kupovinu u Evropi po pravoj cijeni.
Naravno, ne dijele svi ovu optimističnu viziju. Preko Engleskog kanala, britanski euroskeptici su srećni što su ostali na distanci sa „brodom koji tone". Međutim, dok je „Ekonomist“ nedavno rekao da je Francuska u stanju poricanja, isto bi se moglo reći za Ujedinjeno Kraljevstvo. Istina je da Francuzi ove godine nisu imali ni Olimpijske igre ni kraljevsku proslavu, ali, kada je u pitanju stanje njihove ekonomije, te dvije države u uglavnom u istom brodu.
Ko putuje u Ameriku ili Aziju, kao što sam ja ove jeseni, slika o Evropi postaje selektivno vedrija: dok se i dalje doživljava kao pozitivan model, nju više ne smatraju globalnim činiocem. Iz ugla Sjedinjenih Država, Evropa više možda nije problem, ali se ne smatra ni dijelom bilo kakvog rješenja za svjetske probleme – uz mogući izuzetak onih koji se tiču direktno Evrope (čak i u tom slučaju ostaje sumnja).
Ipak, za mnoge međunarodne investitore, Evropa je i dalje, ili je ponovo, vrijedna rizika, ako ne i - kao što je u slučaju Vanga – zlatna šansa. U vrijeme sve većih komplikacija – a time i neizvjesnosti – investitori žele da osiguraju svoj ulog. Izgleda da makar neke BRICS države (Brazil, Kina, Rusija, Indija, Kina i Južna Afrika) ekonomski izlaze iz forme; a, dok su nove sile u usponu, poput Meksika, primamljive, moglo bi se ispostaviti da su krhkije nego što se čini.
U tom kontekstu, Evropa je možda umoran, sve stariji i depresivniji kontinent, ali, kao što dokazuju njene industrije luksuzne robe i aeronautike, prerano bi bilo otpisati je. Relativni pad je očigledan: u Evropi je živjelo 20 odsto svjetske populacije na početku XVIII vijeka, a danas samo oko 70 odsto, dok se 2050. očekuje još manji procenat. Međutim, demografija nije sudbina: mali broj stanovnika nije spriječio Singapur da održi visoko konkurentnu ekonomiju.
Evropa možda nije izvor ekonomske inspiracije, ali i dalje omogućava ljudima da sanjaju. Doživljava se kao model „civilizovanosti“. Bez obzira na njihova ostala neslaganja, Kinezi i Japanci se slažu oko jednog: ako Azija danas, sa svojim sve većim nacionalističkim tenzijama, podsjeća na Evropu u prvoj polovini 20. vijeka, to je zato što u Aziji nije pokrenut proces pomirenja poput onog koji je omogućio Francuskoj i Njemačkoj da prevaziđu viševjekovno rivalstvo.
Isto tako, ruski predsjednik Vladimir Putin naglašava specifičnost „ruske civilizacije“ na način koji podsjeća na antizapadne mislioce iz XIX vijeka, ali mnogi iz ruske elite i dalje smatraju Evropsku uniju, uprkos njenim brojnim slabostima, najcivilizovanijim modelom vladavine koji postoji. Kada Kinezi traže model socijalne zaštite, idu na studijska putovanja u Skandinaviju.
Međutim, može li Evropa ostati model ako više nije ozbiljan geopolitički akter? Kada američki zvaničnici kažu Evropljanima „Potrebni ste nam“, oni ustvari misle: „Molimo vas, nemojte krahirati i povući za sobom globalnu ekonomiju.“ Evropljani su postali Japanci Zapada – daju finansijski doprinos i, u najboljem slučaju, asistiraju u globalnim strateškim poslovima.
Na primjer, ako je izraelsko-palestinski još moguće riješiti, do rješenja se može doći samo uz snažno američko učešće. Barak Obama, koji želi da bude predsjednik promjene kao i njegov uzor, Abraham Linkoln, opravdao bi Nobelovu nagradu za mir, koja mu je dodijeljena prerano, ako bi doprinio sveobuhvatnom mirovnom rješenju za Bliski istok. Malo ko očekuje takvo kolosalno dostignuće, svakako, ali još manje njih očekuje nešto iole slično od Ketrin Ešton, šefice diplomatije EU.
Evropa je i dalje značajan ekonomski i komercijalni faktor – koji se može oporaviti u svakom trenutku, sada kada je makar djelimično prebrodila svoju sistemsku krizu. Ona je takođe i dalje model pomirenja u kojem ljudi mogu nastaviti da sanjaju, uprkos neprihvatljivo visokom nivou nezaposlenosti, posebno među mladima.
Međutim, Evropa se više ne doživljava kao globalni akter – i to s pravom. Ona je oaza mira, ako ne i dinamike. Pitanje za Evropljane danas je da li mogu – i, što je još važnije, da li bi trebalo – da budu zadovoljni svojim statusom.
Bonus video:
