Crna Gora se suočava s ozbiljnim problemom dokumentovanih zločina i nepostojećih zločinaca koji bi mogli (ili bi trebalo) da budu sudski procesuirani. Ovaj problem je direktna posljedica napora ratne političke elite da sebe zaštiti od moguće odgovornosti i utiče na pisanje istorijske naracije o ratovima iz 1990-ih, kao i naše nesposobnosti ili nespremnosti da se suprotstavimo ovom revizionističkom naporu. Kako sada stvari stoje, čini se da ratna elita vodi u ovom sukobu između laži i istine, i da je na svoju stranu prevela mnoge ranije kritičare.
Iskreno se trudim da 6. decembar ostane upamćen u Crnoj Gori. Toga dana, i tokom te noći “bratske krvomutnje” 1991. godine, palo je najviše granata na nezaštićeni Dubrovnik. Saopštenje koje su na PCNEN-u tim povodom nedavno objavile članice REKOM koalicije, Centar za građansko obrazovanje (Podgorica), Dokumenta (Zagreb) i Akcija za ljudska prava (Podgorica) važno je podsjećanje na agresiju u kojoj je Crna Gora učestvovala. Izuzetno je važno ne zaboraviti zločine počinjene tokom ratova koji su pratili raspad bivše SFRJ. Još je važnije ne zaboraviti žrtve tih zločina. Napori ka prepoznavanju žrtava i kažnjavanju zločinaca su važni kamenčići u mozaiku pomirenja.
Ipak, mislim da je jednako važno ova dešavanja posmatrati u svoj njihovoj kompleksnosti i ne podlijegati iskušenju (nagovoru?) da se ona segmentiraju, kako bi se pojedini djelovi pogrešno interpretirali izvan obaveznog konteksta. Podsjećanje je korisno za proces pomirenja sve dotle dok se legitimni fokus na jedan segment složenog problema ne počne upotrebljavati kao platforma za kvalifikaciju prirode ratova u bivšoj Jugoslaviji i za selekciju učesnika u tim ratovima. Ovakve aktivnosti tada prestaju biti napori za prepoznavanje žrtava i postaju odraz političkog djelovanja koje korespondira sa zvaničnim diskursom. Ovo je tačka u kojoj se mijenja originalni fokus i započinje se rad na pranju biografija nacije i njenih ratnih političara.
Smatram da je pomenuto zajedničko saopštenje triju NVO još jedna u nizu naznaka takve promjene fokusa. Sjetimo se samo inicijative za spomen pločom u Herceg Novom. Iako tvrde da su fokusirane isključivo na žrtve, ove članice REKOM koalicije ležerno kvalifikuju agresiju na Dubrovnik kao dešavanje koje nije imalo nikave veze s Crnom Gorom, njenim građanima i njenim političkim liderima iz tog vremena. Ovo je vrhunska politička konstatacija koja, među nama, nema mnogo dodirnih tačaka sa činjenicama. Nepominjanje crnogorske političke elite u ovom saopštenju je odraz nastojanja REKOM-a da iz svog mandata brižljivo pobriše svaku primisao na političku odgovornosti za zločine počinjene u ratovima 1990-ih.
U saopštenju se s pravom konstatuje odgovornost vojnih komandanata za agresiju na Dubrovnik, ali se njihovo djelovanje pogrešno posmatra kao segment nezavisan od Crne Gore i njenog tadašnjeg rukovodstva. Zločini su počinjeni od strane oružanih snaga koje su poslane da djeluju na teritoriji Hrvatske. Ta naredba je izdata od strane generala, ali je ona bila proizvod političke odluke. Crnogorski lideri su učestvovali u definisanju te političke odluke. Raspoloživa dokumenta iz tog vremena pokazuju značajan nivo koordinacije između crnogorskih vlasti, JNA, i vlasti u Beogradu. Brojčanost i entuzijazam crnogorskih rezervista koji su planirali brijanje na Stradunu je, takođe, pokazatelj koji ne treba gurati u stranu.
Konstatacija triju NVO da je 6. decembra, 1991. godine izvršen “jedan od najjačih napada na Dubrovnik od strane pripadnika JNA sa teritorije Crne Gore” predstavlja istorijsku poluistinu i politički motivisanu manipulaciju. Ove NVO, dakle, smatraju da Crna Gora nije učestvovala u agresiji na Hrvatsku. Slijedeći logiku pomenutog citata može se zaključiti da crnogorska politička elita ne snosi nikakvu odgovornost za sramnu dubrovačku epizodu, pošto Crna Gora nije učestvovala u ratovima 1990-ih. Ako je ovo zaista stav pomenutih NVO, onda je sasvim bespredmetno njihovo dosadašnje grlato zalaganje za “kažnjavanje odgovornih”. Oni ispuštaju iz vida da su odgovorni i izvršioci zločina, ali i inicijatori, odnosno kreatori politike koja je omogućila zločin. Preporučujem da pročitaju (iznova) Karla Jaspersa. REKOM i pomenute NVO se svojski trude da kreatore zaobiđu, osim onda kada se ukaže povoljna prilika za grupnu fotografiju koja može izoštriti trenutnu političku optiku bivših ratnika za mir i povećati upotrebnu vrijednost onih koji sebe projektuju kao objektivne poslenike u procesu pomirenja.
Nije bezvrijedno podsjetiti da ratni predsjednik crnogorske vlade, Milo Đukanović, već godinama ponavlja upravo ovu priču. Takođe, nije naodmet sjetiti se da je oslobađanje policajaca optuženih u slučaju deporacije bazirano upravo na apsurdnoj tvrdnji da Crna Gora nije bila učesnik ratova koji su pratili raspad SFRJ. Neki od potpisnika saopštenja o Dubrovniku su javno jadikovali zbog, zaista sramne, oslobađajuće presude za deportaciju, a sada tvrde isto što i sudija koji ih je oslobodio?!
Zanemarivati dimenziju političke odgovornosti za raspad SFRJ i ratove koji su se desili unaprijed osuđuje na propast svaki pokušaj da se otkriju i procesuiraju odgovorni za dokumentovane slučajeve zločina. Svaki takav pokušaj će neminovno pozicionirati NVO sektor na klackalicu između osjećanja moralne obaveze prema žrtvama zločina i težnje da se ne zamjere još uvijek moćnim ratnim liderima. Balansiranje na toj klackalici je uvreda za sve žrtve ratova u bivšoj Jugoslaviji
Bonus video:
