Većina ljudi na Balkanu istoriju uči iz knjiga nacionalne istorije, u školi i van nje, pisanih od državnih istoričara kojima je zadatak da podrže vlast u izgradnji i održavanju mitova, bez kojih bi, kao što se običava reći, car ostao go!
To školsko znanje se, naravno, nadograđuje isto toliko mitomanskim i netačnim feljtonima iz žute štampe, kafanskim pričama o mitskim herojima prošlih i krvavih ratova, i političkim govorima o borbama protiv zlih, koji su najčešće bili susjedni narodi i zemlje, žene, starci i djeca čije se zlo dokazivalo time što su govorili drugi jezik i molili se drugom Bogu.
Kakve sve posljedice imaju takvi mitovi, to smo se (još jednom) mogli uvjeriti na najkrvaviji mogući način tokom devedesetih godina, pa je stoga valjda nepotrebno pričati zašto je važno da se istorija ostavi istoričarima, a oni ostave sami sebima, da bez pritiska studiraju činjenice i nauče kako se objektivno i profesionalno piše o bližoj i daljoj prošlosti. Dok ne nauče kako se to radi, bolje nam je da naše nacionalne istorije učimo od zapadnih istoričara, koji to mnogo bolje rade, iako nisu sa ovih prostora – ili možda upravo zbog toga što nisu sa ovih prostora.
* * *
Takvu bi preporuku – da istoriju Srbije ne čita iz knjiga srpskih istoričara - trebalo neko u Beogradu da da i srpskom predsjedniku, Tomislavu Nikoliću, prije nego što je prošle nedjelje prisustvovao obilježavanja stogodišnjice Kumanovske bitke, gdje je govorio o “pravdi na srpskoj strani” i Srbiji koja “neće prihvatiti ništa manje od onoga što drugi dobijaju”, te da pred Srbijom stoje “drugačije bitke sa značajnom istorijskom težinom”.
Naravno, skoro svi balkanski lideri boluju od iste istoričke boljke, neko više a neko manje, a najbolniji slučaj jeste jednog bivšeg srpskog lidera koji je potonuće cijele bivše Jugoslavije u krvi i strahotama rata počeo upravo govorom o istoriji, mitovima i “bitkama koje nas još očekuju”.
Naravno, pogađate, riječ je o Miloševiću iz 1989. godine i njegovom sad već dobro poznatom govoru u Gazimestanu nadomak Prištine, na 600 godišnjici boja na Kosovu.
No, da se vratimo sadašnjici; kažem ima mnogo takvih lidera po Balkanu, ali mi je Nikolić zapao za oko, pošto se on redovno javno izjašnjava u prilog nacionalnih mitova, bilo da je riječ o događajima koji su Albancima nanijeli strahovitu bol i jad prije 100 godina, ili onima koji su Muslimanima u Srebrenici nanijeli najteži zločin u Evropi od Drugog svjetskog rata.
Jer, taj balkanski rat, koji Nikolić slavi kao rat za slobodu, je u stvari bio osvajački rat koji je Srbija vodila kako bi što više teritorije za sebe prisvojila u vreme pada Otomanskog carstva. Ko ne vjeruje jednom “Arnautu”, neka slobodno provjeri srpsku “Politiku” od prije 100 godina (od 29. oktobra 1912), gdje se opširno pisalo o oslobađanju “srpskog Skoplja”, o izlasku srpske vojske na “srpsko more”, o “srpskoj Bosni”, i svemu ostalome.
Od te stare predratne “Politike” shvatimo mentalni sklop srpske političke i društvene elite tog doba, koja, da se pitala, danas ne samo da ne bi postojala nezavisno Kosovo, već ne bi bilo niti države Albanije, niti Crne Gore, niti Makedonije, niti Bosne, a pitanje je šta bi se trebalo po njima dogoditi sa Hrvatskom, Bugarskom, pa čak i Grčkom.
Neko će reči nije to istorija, to su obične novine, koje i danas pišu svašta.
Istina. Ali novine, naročito one sa misijom da podrže i objave nacionalni mit izgrađen od države i političara na vlasti, i te kako nam daju jasnu sliku o tome u šta su vjerovali ti ljudi koji su te novine čitali, u ta vremena.
A u toj “Politici” od prije 100 godina vidim jednu Srbiju koja “Arnaute” vidi kao istorijske neprijatelje kojima treba dati lekciju jer su bili čas na strani Turaka čas na strani Austrijanaca, te da sve što ime sada, po “oslobođenju” Kosova i “stare Srbije” dogodi – zaslužili.
Naravno, “Politika” ne kazuje šta se to Albancima dogodilo, ali je to veoma lako pročitati iz arhiva svjetskih novina, od američkog “The New York Times-a”, preko bečkih, berlinskih i londonskih novina, čak do dalekih ‘gazzetta’ u Australiji i Novom Zelandu.
Opet, ko ne vjeruje jednom “Arnautu”, nek pročita kao primjer članak “Srpska vojska ostavlja iza sebe krvavi trag”, objavljen u “The New York Times-u” 31. decembra 1912.
“U maršu preko Albanije do mora, Srbi nisu samo na izdaju ubijali i strijeljali naoružane Albance, nego njihova zvjerska okrutnost nije stala ni pred nenaoružanih i nebranjenih ljudi, starih muževa i žena, djece i novorođenčadi na dojci”.
A ovakva se se događanja u “Politici” izvještavala ovako:
“Arnauti su zgranuti pred hrabrošću naše vojske i silinom našeg oružja, naročito artiljerije i mitraljeza…” – kaže se u članku “Panika među Arnautima”, objavljenom u “Politici” od 29. oktobra 1912.
* * *
Ne kažem da je došlo vrijeme da zaboravimo naše istorije – jer, koliko god da su one između sebe kontardiktorne, krajnje netačne, izgrađene na mitovima i zbog političkih potreba različitih vlasti i u čestim slučajevima neuračunjivih lidera, one se ne mogu tako lako ispraviti.
Po kafanama će se nastaviti beskrajnje priče o “našim junacima” i “krvoločnosti onih drugih”, a feljtoni iz žute štampe će nastaviti veličanje mitova i insistrianje na “potpunoj pravednosti naših” i kriminalizaciji onih drugih.
No, vrijeme je da makar državni lideri, intelektualci, institucije i elite balkanskih država, promijene svoja nacionalna viđenja istorije. Tim prije što će se time osloboditi okova prošlosti koji ne daju da idemo naprijed.
Zato je Nikoliću bilo bolje da je sa Dačićem u Beogradu ozbiljno razmišljao kako će Srbima objaviti da Srbija mora prihvatiti nezavisno Kosovo, no što je išao u Kumanovo da ponovo bije bitke sa Arnautima!
Bonus video:
