Gledano sa Istoka, Evropa je mjesto gdje sunce zalazi, kako su vjerovali antički Grci. Iz perspektive američkog kontinenta, Evropa je mjesto gdje sunce izlazi. Dakle, perspektivu Evrope određuje mjesto sa kojeg je posmatraš, a ne ono što ona stvarno jeste. Postoji li uopšte perspektiva iz koje možemo spoznati odgovore na pitanje: Šta je to Evropa? Ima li ona identitet, odnosno obilježje koje je svima blisko?Gdje su njene granice, završavaju li se one na granicama Rusije, odnosno na Bosforu i Dardanelima?
Na to i slična pitanja postoji više odgovora što nas upućuje na to da pojam Evropa nije puka geografska odrednica kontinenta koji se graniči sa Azijom i Afrikom. Takav odgovor može zadovoljiti samo osnovce koji uče prve lekcije iz geografije i kojima su danas uši bombardovane medijskim pričama o Evropi.
Zaboravlja se da ni mnogo stariji i obrazovaniji od njih teško mogu odgovoriti na naizgled jednostavno pitanje: šta je osnovni identitet Evrope? Da li je ona jedinstveni istorijski ili politički subjekt ili skup različitih identiteta i zajednica sa jedinstvenom željom da se pretoče u jedno?
U frazeologiji političara se često može prepoznati opšte mjesto – mi dijelimo evropske vrijednosti i vjerni smo njima. Koje su to vrijednosti? Demokratija? Ljudska prava? Multikultura?
Znači li to da treba zaboraviti da je Evropa kolijevka nasilja, zločina, genocida, logora, holokausta i majka svih izama savremenog čovječanstva. Evropa je kolijevka totalitarnih sistema (komunizam i nacizam) koji su bili grobari demokratskog poretka. Istina, Hitler je na izborima došao na vlast, dok je Lenjin rasturio rusku Dumu.
Demokratija je tada pokazala nemoć da se odupre nasilju. Otvoreno je novo poglavlje evropske istorije sadržano u pitanju: može li se i treba li se demokratija braniti nedemokratskim sredstvima, odnosno da li je jedini odgovor na nasilje – sila? Evropa od bilo koga zna bolje šta je sila, jer su se u njenim njedrima razvile najveće ratne mašinerije, a na njenom tlu izbila oba svjetska rata.
Dok je Prvi počeo kao borba za podjelu nepodijeljenog, Drugi je samo nastavak Prvog. Tek onda kada je Evropa sahranila samu sebe, u dva svjetska rata, počela je ozbiljnije razmišljati o svojoj perspektivi. Pri tome, istorijske paralele i uvriježene sintagme više nijesu vrijedjele ništa. Njene tradicionalne prijestolnice moći (Pariz, London, Berlin, Beč, Rim), simboli multipolarnog svijeta, su već poslije II svjetskog rata postale samo poštanski sandučići u koje su stizala obavještenja sa adresa koje više nijesu u Evropi i koje su postale simbol bipolarnog svijeta (Vašington i Moskva).
Tokom Hladnog rata Evropa se više puta znojila od vrućeg mira. Francusko - njemački antagonizam je dugo bio najslabija karika njenog bitisanja. Zato je i proces integrisanja počeo upravo sa ovih adresa. Evropa nije imala iskustvo objedinjavanja "za" , nego samo "protiv".
Dotadašnju politiku ruskih babuški (manju jednostavno poklopi većom), trebalo je zamijeniti politikom lego kockica (složi i poveži u skladnu cjelinu). Kako su lego kockice različite veličine i boje, to je njihovo slaganje i umješnost njihovog povezivanja postao izazov i vještina koja se gradi na viziji, a ne na iskustvu. Na iskustvu nije ni moglo, jer sličnog u istoriji nema. Tačnije, najveći objedinitelji različitosti i multikulturalnosti u istoriji su bila carstva.
Njih je u istorijskom hodu "sahranila" nacionalna država. Od tih istih država sada treba napraviti carstvo različitosti i jednakosti. Uz to, treba pokazati da to nije novi kolonijalizam, imperijalizam, već samo odgovor globalizmu. Već sam naveo da objedinjavanje za sebe a ne protiv nekog nije evropsko iskustvo. Slično bi se moglo reći za sposobnost očuvanja i njegovanja različitosti.
Negdje u isto vrijeme kada su Osmanlije prodrle u Evropu, Evropljani su otkrili Ameriku. Rezultati tog iskustva su sljedeći: danas se od Aljaske do Ognjene zemlje, dakle na oba američka kontinenta, govori samo jezikom kolonizatora (engleski, francuski, španski i nešto manje portugalski). Kultura i baština naroda koje su kolonizatori zatekli je uglavnom zatrta i nestala.
Na prostoru nekadašnjeg Osmanskog carstva, to je danas područje na kojem je više od 20 nezavisnih država, svaki narod govori svojim izvornim jezikom, očuvao je tradiciju i obicaje. To je danas područje očuvane multikulturalnosti.
Pa, otuda logično pitanje: gdje je tu Evropa? I gdje su njene granice?
Odgovor bi mogao biti, Evropa je tamo, gdje su žive vrijednosti koje je dogovorila da su njena vizija i budućnost. Ako su vrijednosti stvar dogovora, a prihvatatanje tih vrijednosti stvar pregovora, Evropa ipak treba da se oslobodi ne malih stereotipa sazdanih u njenom protivurečnom istorijskom iskustvu.
Tako je sintagma "hrišćanska Evropa" nastala u poznom i ranom srednjem vijeku bitno odredila boju evropskog pogleda prema Istoku. Nijanse tog pogleda u odnosu na samu ambivalentnost hrišćanstva (katoličanstvo i pravoslavlje) gube se u odnosu na "trećeg" – islam. Ovdje se Evropa ponaša kao neko ko ne razumije da niti jedna monoteistička religija nije nastala na evropskom tlu, te da nema pravo prisvajati ono što nije samo njeno i što nije njeno isključivo obilježje.
Evropa mora ostati centar u kojem će se različitost očuvati, promovisati i kao takva ih razvijati. U protivnom će ličiti na onu iz XV i XVI vijeka. Iz takve Evrope su protjerani Jevreji , posijano sjeme antisemitizma koje je u XX vijeku doživjelo kulminaciju u holokaustu. Traume Evrope su velikim dijelom nastale pod okriljem njene neprikosnovene moći.
Izvučene pouke iz haosa protivurečnog istorijskog nasljeđa još nijesu jasno artikulisane do nivoa univerzalnih vrijednosti, što ne znači da moramo biti evroskeptici. Naprotiv, "stara dama", samo ne treba da prikriva bore šminkanjem i nabacivanjem pudera, već ih se mora navići na onakve kakve one jesu. A oni koji žure da se bace u zagrljaj "stare dame" uvijek treba da imaju na umu da će ih ona prihvatiti samo iz interesa, a nikako zbog navodno velike majčinske ljubavi.
Bonus video:
