Veliki istoričar Fernan Brodel ustvrdio je da planina ima sve za ljudski život (vodu, zemlju, prirodna bogatstva) ali ne i dovoljno za ljudsku egzistenciju. Kovanica "građani na privremenom radu u inostranstvu" nastala je još u komunizmu i ona je oslikavala želju tadašnjih vlasti da jednoga dana “vrati” sve one koji su "privremeno iseljeni" da nešto zarade i potom nastave sa "izgradnjom domovine" i njene svijetle budućnosti.
U tom duhu, komunistička država je pokazivala zavidni nivo brige za iseljenike, a što je najinteresantnije oni su joj i vjerovali, o čemu svjedoči nikada objavljen podatak o kapitalu koji su iseljenici čuvali u bivšim jugoslovenskim bankama.
Za akciju "obnove i izgradnje" uništenih država ponovo su pozvani iseljenici i oni su tradicionalnim patriotskim refleksom počeli nesebično da pomažu, ovoga puta svoje uže domovine, nastale na razvalinama stare jugoslovenske države. Poseban udio u tim procesima imale su hrvatska i albanska iseljenička zajednica.
Raspad države je istovremeno značio i raspad jugoslovenske ideje među iseljenicima, tako da su se pripadnici raznih etničkih zajednica po svijetu pokušavali da pozicioniraju i prilagode novim okolnostima, proizvedenim događanjima u zemlji.
U tom procesu su najgore prošli iseljenici iz Crne Gore. Razlozi su višestruki, ali najvažniji su sljedeći: kao najduži zarobljenici jugoslovenske ideje, uglavnom organizovani u jugoslovenske iseljeničke klubove, slijedeći dugo i politiku zvanične Crne Gore, iseljenici iz Crne Gore su suviše kasno krenuli sa organizovanjem saglasno novim realnostima. Klubove su im uglavnom preuzele snažnije etničke zajednice (srpska i hrvatska), a značajan dio je dugo razmišljao "koja je njegova matična država" i na kraju ostao na ulici.
U tom procesu, veoma mali ali veoma odvažni i agilni dio Crnogoraca stao je iza projekta nezavisne Crne Gore, dok je veći dio njih inercijom ostao u "srpskim", bivšim jugoslovenskim klubovima.
U svakom slučaju, nepoznavanje strukture iseljeničke zajednice iz Crne Gore, njihovih potreba i potencijala od strane zvanične državne politike je unijelo konfuziju i doprinosi nepotrebnom gubljenju energije. Prvo, što treba imati na umu i što, po prirodi stvari, mora opredijeliti odnos države prema iseljenicima je nekoliko nezaobilaznih premisa:
Prva, politika prema iseljenicima ne može i ne smije biti uskostranačka i na njih se ne može gledati samo kao na potencijalne birače uoči izbora. Političari su toliko puta obmanuli iseljenike da se njihovo nepovjerenje polako pretvara u nepovjerenje prema državi.
Drugo, lojalnost iseljenika prema državi potvrđena i toliko puta naglašena tokom referenduma, treba da bude praćena i minimalnom brigom države za njihove potrebe.
Treće, državni organi Crne Gore, moraju konačno shvatiti da je struktura iseljenika obrnuta u odnosu na proporcije stanovništva u zemlji. Odnosno, ono što je u domovini etnička većina u iseljeništvu je izrazita manjina.
Tačnije, treba reći da iseljeništvo Crne Gore čine uglavnom pripadnici njenih manjina, među kojima su najbrojniji Bošnjaci i Albanci. Ako je to tako, a siguran sam da jeste, politika prema iseljeništvu kreirana iz Crne Gore, apstrahovanjem ove činjenice nailazi na snažno odbijanje iseljenika kao neadekvatna i njima neprihvatljiva, posebno u dijelu nerazlikovanja etničkog i državnog.
Upravo u činjenici da je struktura iseljeništva obrnuta strukturi domicilnog stanovništva, najveći broj njih razumije kao razlog odbijanja države da izvrši njihov popis. Ako je razlog tome, navodno zvanično objašnjenje da će to biti, i da je urađeno u zemljama u kojima borave, zašto onda nadležni organi ne potraže te podatke zvaničnim putem i objave ih?
Četvrto, popis iz 2003. ubjedljivo svjedoči je da je najveći broj iseljenih upravo iz opština u kojima manjine čine značajnu, ako ne i većinsku, strukturu stanovništva.Procenat iseljenih iz tih opština je sljedeći: Plav 57,4%, Rožaje 22,2%, Berane 16,9%, Bijelo Polje 14%.
Da nijesu u pitanju bili samo životni uslovi i politika jednakih šansi za sve, ubjedljivo govore i podaci za druge čak siromašnije sredine: Plužine 0,6%, Žabljak 0,9%, Šavnik 1,2%, Kolašin 1% i posebno sljedeći, teško objašnjivi podaci: Bar 13,8%, Ulcinj 30,5%.
Ovi procenti nijesu važni samo sa stanovišta uzroka iseljavanja u inostranstvo, jer bi ih malo ko razuman mogao opravdati samo ekonomskim razlozima i utvrditi npr. da su uslovi života bolji u Plužinama, Žabljaku , Šavniku nego u Plavu, Baru ili Ulcinju, koliko su važni za razumijevanje strukture iseljeništva i definisanja pravilne, pametne i obostrano korisne politike prema njoj. Kako to izgleda u praksi, pokazat ćemo na nekoliko primjera.
Primjer prvi – Luksemburg. Manja država od Crne Gore, ali sa najvećim dohotkom po glavi stanovnika u Evropi. Značajno brojna iseljenička zajednica porijeklom iz Crne Gore, uglavnom iz Bihora. Na sajtu Centra za iseljenike CG, do skora su bili označeni kao "Crnogorci u Luksemburgu", iako ćete veoma teško u ovoj državi naći bar jednog etničkog Crnogorca.
Do ove države ne možete avionom "Montenegro airlansa" iako im je to bezbroj puta obećano. Iseljenici bi bili zadovoljni da se bar jednom nedjeljno uvede redovna linija.
To bi sigurno odavno imali da u Crnoj Gori postoji tržište i u ovoj oblasti. Najbliži crnogorski diplomata im je u Frankfurtu, iako bi im i status počasnog konzula u Luksemburgu nešto značio. Najbrojnija iseljenička zajednica u ovoj maloj državi se nalazi na jugu u gradu Ešu, prelijepom i simpatičnom mjestu u kojem na fasadi gradske kuće velikim slovima stoji natpis :"MIR WOLLE BLEIWE WAT MER SIN". ("Mi želimo da ostanemo ono što jesmo").
Iako je ovaj natpis ispisan na luksemburškom jeziku, iseljenici ga znaju i veći dio njih i bukvalno tumači, te sa negodovanjem gleda na koncept dopunske nastave za njihovu djecu koji im nudi država, jer u njemu ne nalaze sebe.
Primjer drugi - Njujork, SAD. Jedan od najvećih gradova u najmoćnijoj državi svijeta. Brojna iseljenička zajednica, uglavnom porijeklom iz plavsko-gusinjskog kraja, organizovana u više iseljeničkih klubova, od kojih je najbrojniji "Bošnjački savez CG". Svojevremeno su tražili da bar kafe kuvarica u diplomatskom koru Crne Gore bude iz njihovih redova.
Na inicijativu izgradnje "Crnogorske kuće" od strane zvaničnika i njima bliskih, odgovorili su da bi primjerenije bilo da se to zove "Kuća dijaspore Crne Gore ili jednostavno kuća Crne Gore" u kojoj bi se našli svi. Nije im udovoljeno, te je otuda promovisan predlog da u finansiranju, ovog za Crnu Goru izuzetno važnog projekta, učestvuju u procentu u kojem njihovi sunarodnici participiraju u stanovništvu Crne Gore.
Sličnih primjera je više, ali sam namjerno uzeo ova dva jer su ove grupacije iseljenika potvrdile više puta svoj patriotizam i odanost zavičaju, te im se sa tog stanovišta ne može prigovoriti.
I na kraju, kao pitanje koje je značajno i ne manje aktuelno, nameće se ono o odnosu prema ekonomski izuzetno potetnoj i brojnoj iseljeničkoj zajednici u Turskoj. Ona je specifična po mnogo čemu.
Zadržavši sentiment prema zavičaju, željeli bi da dobijanjem crnogorskog državljanstva otvore prostor i za dokazivanje ekonomske moći. Bojim se da restriktivna crnogorska politika u tom domenu malo razumije perspektivu integracija. Zanimljivo je da oni porijeklom iz Srbije to pravo ostvaruju relativno lakše.
Kada Šarik Tara kaže jednom našem ministru: "Ja sam veći Crnogorac od tebe", može biti samo u pravu u dijelu u kojem se veličina već uveliko mjeri sposobnošću da se doprinese razvoju zavičaja. Iseljenici uglavnom samo to traže.
Bonus video:
