Nedavni protesti studenata i njihov masovni izlazak na ulice iznova je aktuelizovao pitanje snage, svrhe i sadržaja socijalne osnove sličnih pokreta u Crnoj Gori. Iako tvrdim da se istorija ponavlja samo u glavama neznavenih istoričara, sudeći po istorijskom iskustvu, sve velike (revolucionarne) preokrete u XX v. u Crnoj Gori su izveli studenti ili omladina različitih obrazovnih i socijalnih profilacija. Zato bi one koji vladaju trebalo, više od bilo čega drugog, da zabrine nezadovoljstvo studenata. Zašto?
Crnogorsko društvo se ravnomjerno razvija akumulacijom moći u zatvorenim koncentričnim krugovima i vremenom postaje samo sebi dovoljno. To znači da postaje autistično i nesposobno da prepozna prave potrebe društva, zato što sistem koncentričnih krugova zatvorenih sistema moći međusobno širi iluzije i projektuje virtuelnu stvarnost, unutar koje se nužno moraju donositi pogrešne odluke.
Po pravilu, najveći i najuticajniji koncentrični krug se pravi oko najmoćnijeg centra političke moći. Svaka karika unutar tog prvog koncentričnog kruga pravi "svoj" koncentrični krug moći i tako do najniže karike.
Kako se u ove krugove moći može "ući" samo poštovanjem načela, normi i etike najmoćnijih u koncentričnom krugu, izvan njih ostaje najveći dio stanovništva, te frustracija ovakve socijalne i političke disperzije postaje detonator koji nužno mora razoriti zatvoreni krug. Šta je krajnji rezultat takvih procesa?
Prevrat, revolucija, nasilna smjena vlasti. Odnosno, najnepovoljniji obrazac za društvo u cjelini.
Po prirodi uzrasta najagilniji, po zahtjevima najrevolucionarniji, u političkom smislu nekompromitovani, po obazovnom nivou respektabilni – studenti se tada doživljavaju kao najpogodniji "čistač" anomalija u društvu i "buldožer" koji ima interesa da ispravi socijalne nepravde. To je bio osnovni kliše po kojem su se zbile sve velike promjene u Crnoj Gori u XX v. (1918, 1941, 1989). Uz jednu izuzetno važnu opasku - mentor takvih promjena uglavnom nije bio u Crnoj Gori. Režim kralja Nikole je srušila prva generacija crnogorskih opozicionara sastavljena od studenata koji su studirali uglavnom izvan Crne Gore (Marko Daković, Jovan Đonović, Todor Božović i drugi) i ona se politički legitimisala kao najžešća opozicija režimu. Politički i intelektualno je sazrijevala u sjenci političkih i intelektualnih autoriteta u Srbiji (Nikole Pašića, Jovana Skerlića, Branislava Petronijevića, Stojana Protića i Ljube Davidovića). Ova generacija je rušeći režim, srušila i državu, ne samo zato što se režim bio poistovjetio sa državom, (Odžaklija kao centar države), već više zato što su politički mentori sugerisali da je jedno bez drugog nemoguće. Rezultat je bio katastrofalan po Crnu Goru, te je naknadno kajanje aktera bila veoma mala utjeha za nenaučenu lekciju – kako promijeniti režim a ne srušiti državu.
Komunistima takva lekcija nije bila u nastavnom planu. Oni su rušeći režim srušili i poredak koji je njim bio uspostavljen. Udio crnogorskih komunista u tom poslu je bio ogroman i nesrazmjeran broju stanovnika u Crnoj Gori.
Udio studenata u crnogorskom komunističkom pokretu je takođe bio ogroman. Ilustracije radi, zbog ogromnog uticaja komunističke ideje među crnogorskim studentima na Univerzitetu u Beogradu, Subotici, Skoplju i Zagrebu, odnosno tamo gdje su studirali, 30-ih godina je postojao predlog da im se zabrani upis na fakultete.
Iako je među komunistima bilo onih koji su tvrdili da je jeftinije, racionalnije i bolje studente iz Crne Gore slati da se školuju na fakultete izvan nje, nego otvarati fakultete u Crnoj Gori, oni su ipak najzaslužniji što je u vrijeme njihove vladavine na ovim prostorima započeo razvoj visokog školstva.
Prva visokoškolska ustanova u Crnoj Gori je otvorena 1947. godine na Cetinju (Viša pedagoška škola), kao dvogodišnja, Univerzitet Crne Gore je osnovan 1974. godine i obuhvatio je sve visokoškolske institucije u Crnoj Gori, kao i naučne institute.
Tokom 1974. godine studiralo je 11.000 studenata na fakultetima i višim školama crnogorskog Univerziteta, a radilo 220 nastavnika, dok je u institutima radilo 60 naučnih radnika. Sa takvog Univerziteta potekao je posljednji "veliki prevrat" u istoriji Crne Gore XX v. Tadašnji studenti i asistenti okupljeni oko Organizacionog odbora uz mentorstvo sa strane (Slobodan Milošević), rječnikom socijalne demagogije srušili su komunistički poredak i staru vladajuću garnituru 1989. g.
Pokazalo se da su oni koji su optuživani za hedonizam ("jagnjeće brigade"), neumjereno trošenje budžetskih sredstava (vozili "lade", "zastave 101"i poneko "bolje auto"), u stvari bili sirotani u odnosu na nasljednike. Rezultat ove promjene je sljedeći: "U 1989. društveni proizvod je iznosio oko 2.300 USD, da bi 1994. pao na realnu vrijednost između 200 i 300 USD. Rat, sankcije i inflacija su tri najčešće izgovarane riječi tokom vladavine "mladih, lijepih i pametnih". Društvo ponovo nije uspjelo da se preobrazi bez lomova sa dalekosežnim posljedicama.
Tokom 1999/2000. u Crnoj Gori je radilo 15 fakulteta i akademija sa 667 nastavnika i saradnika i 7.982 studenta; 2002. g. 8.333 studenta ili 16,9% stanovnika starosti između 19 i 23 godine, da bi 2003. oko 21% stanovništva studentske dobi (19-23 godine) studiralo na 11 fakulteta i 3 akademije UCG.
Danas na Univerzitetu CG ima 77 studijskih programa od čega 61 akademski i 16 primijenjenih i na njemu studira 20.475 studenata. Ako se ovoj cifri doda još desetak hiljada koji studiraju na dva privatna univerziteta i više onih neakreditovanih, divljih i bez licenci, onda dolazimo do brojke od oko 30.000 visokoškolaca u Crnoj Gori.
Ovoj cifri treba dodati bar 2.000 onih koji su na fakultetima izvan Crne Gore i doći ćemo do podatka da trenutno populacija studenata čini skoro 5% od ukupnog stanovništva. Nagla ekspanzija visokog školstva dovela je do erozije kvaliteta studija (posebno ishitrenom primjenom Bolonjskog režima studiranja), opteretila postojeće, inače nedovoljne kapacitete za smještaj studenata i profesora, i, što je najbitnije, aktuelna ekonomska kriza i zatvoreni sistem otupili su perspektivu i budućnost učinili neizvjesnom.
Veliki broj mladih ljudi ne nalazi motiv za učenje ("ionako ću čekati na birou"), nema potrebu za dokazivanjem ("partijska knjižica postaje najvrednija diploma"), gubi osjećaj i potrebu za stalnim dokazivanjem i radom jer su im uzor oni koji su se obogatili "preko noći". Zato današnji studenti umjesto u čitaonice, masovno jure u kockarnice. Najveća posljedica nagle ekspanzije visokog školstva tek predstoji.
Sa svakim svršenim studentom koji ne može naći posao dobija se trostruki broj nezadovoljnih i frustriranih (roditelji neće pitati gdje je dijete steklo diplomu, za njega je uglavnom važno da je ima). Ako se crnogorsko društvo ne otvori i ne eliminiše prepoznatljive poluge svog bitisanja (nepotizam, korupcija, partitokratija, monopoli ) nužno ova socijalna bomba će kad-tad eksplodirati.
Da li će to biti rušenje režima ili društva, lično ne bih volio da vidim?! Crnoj Gori treba evolucija, a ne revolucija. Studenti su najpozvaniji da razmišljaju o tome.
Bonus video:
