Jedna od osnovnih karakteristika crnogorskog tržišta je visoka podvojenost bankarskog i realnog sektora koja je naročito postala vidljiva u protekloj i ovoj godini kada je kreditna aktivnost banaka postal rigidna, imajući u vidu visoku nelikvidnost, neprofitabilnost i generalno zaduženost realne ekonomije.
Bankarski sistem, koji se u slučaju Crne Gore uglavnom sastoji od stranih afilijacija, od otvaranja ostao je u ravni konzervativnog pristupa u smislu eventualnog bližeg učešća na lokalnom tržištu kroz kupovinu akcija kompanija sa kojim blisko sarađuju u procesu njihovog finansiranja.
Naime, od samog početka privatizacije, crnogorske banke, za razliku od ostalih bankarskih sistema u tranzicionim ekonomijama (sa posebnim naglaskom na Češku Republiku i Poljsku) nisu uzele značajnije učešće u samom procesu, bilo kroz učešće u osnivačkom kapitalu fondova, ili društava za upravljanjem privatizacionim (investivionim) fondovima.
Sa druge strane, u slučaju Češke Republike više od 75% privatizacionih fondova je kao najvećeg vlasnika imala domaću ili stranu banku, i ovi fondovi su u prosjeku bolje poslovali u odnosu na one koji su imali odtale tipove organizacija ili institucija kao većinskog vlasnika.
Štaviše, od kompanija koje su učestvovale u procesu masovne vaučerske privatizacije danas svega tri kompanije imaju banke kao većinske vlasnike. Kada posmatramo broj kompanija koji je poslije masovne vaučerske privatizacije imao banke kao većinske vlasnike, na osnovu njihove identifikacije može se vidjeti da su banke u procesu birale kompanije koje imaju bolje finansijske performanse, niži nivo zaduženosti i kolateralizovanu imovinu.
Međutim, ovako niska uključenost banaka se dijelom može objasniti i činjenicom das u same banke tokom masovne vaučerske privatizacije bili ili u procesu privatizacije ili spremane za privatizaciju, kao i činjenicom neaktivnog primarnog i sekundarnog tržišpta kapitala u tom periodu.
U svakom slučaju, posljedica koja je danas evidentna je visoka izolovanost bankarskog sistema, koja je uslovila stvaranje bankocentričnosti naše ekonomije kao i visok nivo asimetrične informacije koja postoji između bankarskog i realnog sektiora u Crnoj Gori.
Imajući u vidu visoku podvojenost korporativnog sektora i bankarskog sektora postavlja se pitanje da li bi aktivnija uloga bankarskog sektora kroz kupovinu akcija u pojedinim akcionarskim društvima, kojima inače služe kao izvor finansiranja ili davalac garancija imala pozitivan uticaj na njihovu efikasnost.
Ovakva praksa, izuzetno bliske veze bankarskog sektora i korporativnog sektora je možda najprepoznatljivija u strukturi korporativnog upravljanja Njemačke i naročito Japana, i za posljedicu ima veoma kvalitetnu i prudencionu politiku zaduživanja kompanija, koja im je omogužavala nesmetano izvođenje operativnih a prije svega investicionih aktivnosti utičući pozitivno na njihovu profitabilnost.
Empirijska literatura koja se bavi odnosom efektivnosti bankarskog kapitala, vlasništva na performance preduzeća se u velikom dijelu se slaže da bankarsko vlasništvo u kompaniji blagotvorno djeluje na rast profitabilnostiu preduzeća u smislu, da osim pristupa bržem i kvalitetnijem izvoru finansiranja, postojanje banke kao velikog vlasnika unutar kompanije podrazumijeva i oštriju politiku nadgledanja menadžera i njihovih performansi, što u srednjem roku dovodi do boljeg poslovanja preduzeća.
Onda bi generalna pretpostavka bila da u uslovima gdje instrumenti korporativnog upravljanja nisu prisutni ili je u začetku (što je slučaja sa zemljama u razvoju), banke kao značajni nosioci vlasničkog kapitala bi predstavljali dodatni egzogeni mehanizam nadzora poslovanja preduzeća kojio bi uslovio njegov dalji rast (Gordon and Schmid 2000, Kang et al. 2000).
Sa druge strane, u slučaju crnogorskog ekonomskog sistema prisutno u strukturi pasive kompanija visoko učešće eksternih izvora finansiranja, u odnosu na sopstveni kapital. Naime, kratkoročno i dugoročno zadužennje crnogorskog ekonomskog sistema, na agregatnom nivou tokom 2010. iznosi 7,7 milijardi eura odnosno 52% ukupne pasive privrednih društava.
Osim visokog leveridža (odnosa eksternih izvora finansiranja i sopstvenog kapitala), ono što je negativna pojava je i visoko oslanjanje na kratkoročne izvore kojima se finansiraju dugoročne investicione aktivnosti, koji dalje imaju negativnu reperkusiju na redovan protok gotovine i održanje redovne aktivnosti preduzeća.
Naporedo, nepovoljni egzogeni faktori, smanjenje tražnje na inistraniom tržištima, slabljenje domaće agregatne tražnje sa posebnim naglaskom na potrošnju domaćinstva, dovodi do daljeg otežavanja izmirenja redovnih obaveza poslovanja kompanija u Crnoj Gori.
Tako, vrijednost kratkoročnih finansijkih obaveza crnogorske ekonomije u 2010. je iznosla oko 940 miliona eura, dok su obaveze za poreze dostigle nivo od 327,9 miliona eura. Sve ovo negativno utiče na obavljanje redovnih aktivnosti kompanija tokom 2011. godine, posebno u dijelu koji se odnosi na nesmetani protok gotovine.
Sa druge strane, imajući u vidu rezultate Analize o mogućnistima imaplementacije multilateralne komšenzacije, očito je da kompanije imaju visoka zaduženja prema bankarskom sektoru, i da u uzorku od 50 najvećih dužnika, od oko 150 miliona duga po osnovu blokiranih računa, gotovo 60% se odnosi na dug prema bankarskom sektoru.
Naime, očito je da veliki broj kompanija koja su otvoreni kao DOO u ovom momentu, imajući u vidu veličinu njihove aktive, nivo trenutnog zaduženja, problem nelikvidnosti, kao i poslovne ambicije treba da razmišlja u pravcu sakupljanja kapitala kroz primarnu emisiju, prije nego kroz reprogram kredita ili novog zaduživanja, posebno jer je očito da je struktura tih kompanija “zrela” za podjelu vlasništva i upravljanja. Naravno rizik uvijek postoji, sa stanovišta da ukoliko bi se banke pojavile kao značajni vlasnici, da počnu da vrše eksproprijaciju svojih vlasničkih prava u odnosu na manjiske akcionare, ali imajući u vidu da su banke sa kompanijama povezane i kroz dužničko finansiranje, interes za eksproprijacijom vlasničkih prava opada, imajući u vidu da redovno izmirivanje finansijkih obaveza zavisi prije svega od visine ostavrenog poslovnog rezultata. Naporedo na ovaj način bi se na zdravim osnovama konačno “probudilo” primarno tržište kapitala imajuću u vidu njegovu veliku neaktivnost u Crnoj Gori što je dodatno uticalo da kompanije radije posežu sa eksternim finansiranjem, u odnosu na kreiranje dodatnog kapitala kroz primarnu emisiju akcija.
Na ovaj način smo željeli skrenuti pažnju na alternativne modalitete koji bi u bliskijoj saradnji bankarskog sistema i realne ekonomije, baziranoj na međusobnim interesima, mogli da doprinesu kvalitetnijoj likvidnosti i usklađenijoj zaduženosti crnogorske ekonomije.
Bonus video:
