Crna Gora nikada nije imala svoju 1968. Izuzimajući »Studentski forum« (1991-94) u Crnoj Gori, do »novog talasa« nije postojala niti jedna studentska organizacija koja je fokus svog djelovanja postavila izvan sfere studentskog standarda. Sve to čini da Crna Gora danas nema tradiciju i kulturu studentskog pokreta.
Zašto?
Kultura građanstva
Odgovor na ovo pitanje leži ne samo u činjenici da ovdje nikada nije bilo 1968. i da je tradicija postojanja Univerziteta (osnovanog tek 1974.) manja od četiri decenije, već u činjenici da generalno u crnogorskom društvu ne postoji tradicija (kultura) urbanih pokreta.
Osnovno svojstvo »urbanih pokreta« je građanski integritet koji produkuje progresivan otpor i pobunu. Bez obzira da li su bili motivisani borbom protiv nasilja i diktature, rasne segregacije ili zahtjevom za ostvarenjem socijalnih, ženskih, seksualnih ili drugih prava, urbani pokreti su uvijek pokazivali, kako je to zapisala Svetlana Slapšak, »da su neke politike naprosto beznadežno neuspješne i da užasno nerviraju«.
Građanski pokreti od antičkog perioda do "pokreta na Vol Stritu" nastaju po pravilu kada politički reprezenti (oktorisani ili izabrani) postanu samozadovoljni i bez empatije prema društvenim slojevima (u početku po pravilu manjinskim) koji traže više slobode, promjenu odnosa ili kompletnu promjenu političkog ambijenta. Osnovno obilježje ovih pokreta je da su nenasilni i progresivni, a odgovor na njih je bio vrlo različit. Vrlo brutalan kao u Atini 1973. (studentske demonstracije) kada je reagovala vojna hunta ili je došlo do planetarnih promjena u obrascima vladanja kao što je to bio slučaj sa 1968. (Pariz i tako dalje).
Za razliku od drugih društvenih zajednica koje istoriju i nastanak svojih urbanih pokreta uglavnom vežu za daleku 1848. (a neki i za raniji period), Crna Gora po ovom pitanju ima, birokratskim rečnikom izraženo, »vidan manjak pozitivnih pokazatelja«, jer izuzimajući pomenuti »Studentski forum« i »Građanski odbor za mir« iz prve polovine 90-ih niti jedan izvorno građanski pokret nije vrijedan pomena. Ali, nažalost tu je jedan drugi, ne urbani, već tzv. »narodni« pokret iz 1988-89 godine cinično nazvan »anti-birokratska revolucija«. On se jeste odigrao na gradskim ulicama i u kojem jesu nažalost učestvovali i studenti, ali koji je (uz dužno izvinjenje seljačkoj buni Matije Gupca) bila »seljačka« pobuna izmanipulisanih radnika i karijernih neokomunista u jednoj namještenoj i uveženoj nacionalističkoj predstavi.
Biološka ili nova generacija
Danas, dvije decenije kasnije, na Fakultetu političkih nauka u Podgorici (FPN), u jednom urbanom performansu studentskog nezadovoljstva vidimo urbana lica studenata ovog fakulteta koja pokazuje da nova generacija (nadajmo se) nije - stereotip. Stereotip koji je proizveo vizuru da se na probleme studenata gleda samo kao na još jednu od niza socijalno ranjivih društvenih grupa.
Istina odista leži u činjenici da se izvan tog okvira studenti, do danas, objektivno i nažalost ne prepoznaju kao organizovana društvena struktura. Stoga, »novi talas« studentskog pokreta sada ima ozbiljan zadatak da se izbori za svoju društvenu prepoznatljivost i ne dozvoli da i dalje smjena generacija u Crnoj Gori bude samo čin proste biološke obnove društva. Činjenica da studenti sve češće ukazuju na svoje probleme, protestno se okupljaju, organizuju šetnje i performanse jeste znak da su i sami svjesni toga, ali generalno uočljivo je da nedostaje »generacijski pokret«.
Zašto?
Odgovor očekujemo 17. novembra.
Pitanje i odgovor
Ukoliko se napravi poređenje položaja studenata u Crnoj Gori iz vremena »Studentskog foruma« sa današnjom situacijom, uočavaju se razlike u motivima studentskog otpora.
Smisao nastanka »Studentskog foruma«, kao prve alternativne crnogorske studentske organizacije (1991-1994) nije bio samo studentski sindikalizam. Svoju »pobunu« mi smo usmjerili protiv kvazivrijednosti tog vremena, postajući tako jedan od utemeljivača i nosilaca antiratnog pokreta i zahtjeva za promjenama u tada »primitivizmom i nacionalizmom zatočenom crnogorskom društvu«. Socijalni položaj studenata tada, kao i cijelog društva, bio je neuporedivo lošiji nego danas, ali naš zahtjev nije bio sveden samo na krevet više ili bolju ishranu. Sinergijom dijela profesora i objektivno manje grupe studenata, prije svega Pravnog i Elektrotehničkog fakulteta, „Studentski forum“ uspio je da, pod okriljem Univerziteta, artikuliše glas promjena za bolju i pravedniju Crnu Goru.
Pitanje na koje se sada traži odgovor je: da li je današnji studentski pokret sposoban da svoj zahtjev izdigne iznad „socijalnog nezadovoljstva i potrebe za krevetom više u studentskom domu“ i usmjeri ka zahtjevu za suštinskom statusnom promjenom ove, ali i budućih generacija studenata. To je moguće samo ako u njima (kao generaciji) odista ima želja, volja i potreba da se u crnogorskom društvu suštinski izvrše promjene i odista zažive instituti: „vladavine prava“, „sistema jednakih šansi“, „preduzetničke ekonomije“, „tržišta znanja i tržišta rada“, „informatičke generacije“ a obrišu „protekcionizam“, „hiperprodukcija diploma“, „reforme bez vizije“ ...
Iz šest u deset
Prvi u nizu suštinskih problema studenata je hiperprodukcija bez kriterijuma. U uslovima gdje je „proizvodnja“ studenata stihijska i bez kriterijuma devalvira se status stečenih diploma, a tržište rada više ne prepoznaje kvalitet, jer danas su desetke na studijama jednako česte kao u naše vrijeme šestice.
Studenti sa pravom kritikuju »bolonjski proces«, s tim da nije problem u samom konceptu studiranja već u načinu primjene, jer nemoguće je sprovesti izvorni koncept »Bolonje« kada u amfiteatru imate sto i više studenata. Umjesto da Univerzitet bude primarno naučna institucija, masovnim upisom i padom kriterijuma na svim nivoima visokoškolskog sistema država zapravo sprovodi socijalnu politiku izraženu u stavu »bolje da su đeca na fakultet nego na ulicu«.
Studenti treba prema ovom konceptu da izraze protest, jer se tako gubi kvalitet stečenog znanja i vrijednost diploma. Tržište rada se nagomilava »formalnim« akademcima, pa tako država umjesto stvarne akademske elite dobija »gomilu« akademaca na biroima rada, a pritom uvozi radnu snagu drugih profila. Stoga, s pravom treba podržati napore dekana pravnih fakulteta prof. Draga Radulovića i prof. Mladena Vukčevića koji na svojim fakultetima zagovaraju povratak na klasične četvorogodišnje studije i jačanje kriterijuma u produkciji budućih crnogorskih pravnika.
Nesporno je da politika masovnog upisa, pad kriterijuma ocjenjivanja, gubitak društvenog ugleda visokoškolskih ustanova dovodi do proizvoda koji je kvantitativan ali ne i kvalitativan. U tom ambijentu nema razvoja Univerziteta kao institucije koja nije samo goli zbir studenata, profesora i učionica i prestaje biti emiter društvenog progresa i mjesto nastanka društvene elite.
U tom ambijentu se ne afirmiše posebnost i kvalitet i takav Univerzitet teško može produkovati studentsku populaciju koja svoj patriotizam, svoju generacijsku energiju i svoju viziju izražava tražeći bolje modele društva. Pobuna nastaje samo onda kada stanje studentskog standarda padne ispod podnošljivog minimuma. Tako studenti postaju više socijalna, a manje društveno produktivna kategorija.
Svijest o sopstvenom identitetu
Društvo koje ne investitra u svoju akademsku zajednicu stagnira i limitira razvoj i stoga je nedopustiva apatija na njihove probleme. Na drugoj strani studenti se moraju čuvati svake vrste populizma jer svi mi koji pamtimo 1989. znamo na koji su način tadašnji student bili brutalno izmanipulisani u nacionalističkoj “AB (kontra) revoluciji”.
Studenti treba da budu svjesni svoje društvene i generacijske uloge. Kulturološka, društvena ili politička promjena traži više od puke smjene generacija. Za nju treba Univerzitet koji to jeste, svijest o sopstvenom generacijskom identitetu i jasan društveni cilj. Nemati ove tri komponente zločin je prema sopstvenom generacijskom postojanju i tada su studenti samo pokusni kunići bolonjskih i drugih reformi i tek kopije za uloge koje su postavile generacije prije njih.
Stoga njihov 17. novembar nije samo njihov dan „D“.
Pobuna nastaje samo onda kada stanje studentskog standarda padne ispod podnošljivog minimuma. Da li je 17. novembar znak promjene ili nastavak stereotipa?
Bonus video:
