Turska se pridružila NATO na početku hladnog rata kako bi obezbijedila zaštitu SAD u slučaju sovjetskog napada. Tada je Turska jasno bila na prvoj liniji fronta. Danas, međutim, njeni lideri samouvjereno slijede nezavisnu spoljnu i bezbjednosnu politiku, a njihovo sve veće samopouzdanje sada testira jedinstvo Alijanse.
U međuvremenu, saradnja između NATO i Evropske unije je zastala zbog spora sa Turskom oko podijeljenog Kipra. Štaviše, u oštroj suprotnosti sa većinom članica NATO, Turska i dalje tvrdi da Iran i Siriju ne bi trebalo smatrati kao prijetnju. A na vrhuncu libijske krize, dok su zvaničnici NATO pripremali operativne planove za interveniciju, turski premijer Redžep Tajip Erdogan se usprotivio vojnoj akciji.
Kao rezultat toga, sada neki kažu da Turska okreće leđa Zapadu. Ali, bilo bi preciznije reći da Turska proširuje svoj domet. Turska bi zaista mogla izazvati tenzije unutar NATO ali njena pozicija predstavlja mudro balansiranje između lojalnosti Alijansi i prikladnoj brizi za sopstvene nacionalne interese.
Geopolitičke promjene poput kraja Hladnog rata i, u posljednje vrijeme težnje ka demokratiji na Bliskom istoku, zajedno sa željom da sa susjedima Turske ne bude problema, stvorile su nove ciljeve za turske spoljnopolitičke stratege. Zaista, tuski lideri umanjuju značaj bezbjednosnih pitanja „tvrde moći” u korist jačanja meke moći te države dok istovremeno iskorištavaju ekonomske mogućnosti.
Primarna posljedica ovog „smanjenja bezbjednosti“ turske spoljne politike je promijenjena ravnoteža moći između vojnog i civilnog establišmenta države. Ne manje važna posljedica je promjena odnosa između Turske i Zapada.
U prošlosti je vojno partnerstvo činilo stub odnosa Turske sa Zapadom. Međutim, to je bio asimetričan odnos u kojem je Turska, kao korisnik bezbjednosti, bila uveliko zavisna od Zapada. Spoljnopolitički izbori Turske bili su ograničeni potrebom da ostane u savezu sa onim ko joj obezbjeđuje sigurnost.
Danas, međutim, manji broj prijetnji je fundamentalno promijenio ovu perspektivu i smanjio potrebu Turske da djeluje u potpuno skladu sa Zapadom. Štaviše, sve manja preokupiranost Turske njenim teritorijalnim integritetom znatno je smanjila uticaj Zapada. Labavljenje bezbjednsnog odnosa dalo je Turskoj veću slobodu u spoljnoj politici.
Ipak, bilo bi pogrešno tvrditi da se Turska udaljava od NATO. Ona je i dalje aktivna i uticajna članica i nada se da će izvući što veću korist iz članstva. Turska je posvećena NATO-u, a njen vojni budžet manje-više ispunjava kriterijum NATO-a za vojnu potrošnju od dva odsto BDP-a. Ona takođe šalje trupe u NATO operacije. Turske igra aktivniju ulogu u Alijansi od većine drugih država članica.
Turska tjera Alijansu da se prilagi novim bezbjednosnim izazovima, iako ostaje čvrsto privržena saradnji sa NATO u oblasti nuklearne tehnologije. Turska je jedna od šest članica NATO na čijoj teritoriji je raspoređeno američko taktičko nuklearno oružje duže od 40 godina, uključujući gravitacione bombe 90 B61. Gotovost nuklearnog oružja na njenoj teritoriji - pitanje nedjelja ili mjeseci prije nego sati - nije od velikog strateškog značaja. Ipak, Turska je uvijek tvrdila da je kredibilno nuklearno odvraćanje NATO od vitalnog značaja za kolektivnu odbranu Alijanse.
Zaista, stav Turske sada se kosi sa politikom triju zapadnoevropskih država - Belgije, Njemačke i Holandije - koje pozivaju na povlačenje američkog nuklearnog oružja sa njihove teritorije. Turska tvrdi da se takve odluke ne mogu donositi jednostrano i da je konsenzus na nivou NATO neophodan kako bi se promijenio taj suštinski element nuklearnog odvraćanja Alijanse.
Turska, takođe, aktivno učestvuje u tekućoj reviziji politike odvraćanja, čiji je cilj da se uspostavi ravnoteža između nuklearnih i konvencionalnih kapaciteta Alijanse, a takođe bi trebalo da pojasni ulogu raketne odbrane u tom kontekstu. Turski zvaničnici kažu da se ne bi protivili bilo kom programu koji bi ojačao bezbjednost NATO. Ali, oni strahuju od raspoređivanja sistema raketne odbrane čija bi meta bili isključivo susjedi Turske.
Kao rezultat ove situacije, turski lideri su postavili tri uslova da bi pristali na ovakav program. Prvo, taj sistem bi trebalo da uzme u obzir aktuelne bezbjednosne rizike zasnovane na postojanju raketnih kapaciteta država izvan NATO. Drugo, trebalo bi da obuhvati čitavu teritoriju Turske. Konačno, zato što Turska nema želju da bude država na prvoj liniji fronta na Bliskom istoku kao što je bila tokom Hladnog rata, ona se čvrsto protivi tome da Iran i Sirija budu identifikovane kao direktne prijetnje.
Danas, Turska svoje članstvo u NATO smatra samo jednim aspektom njene šire bezbjednosne politike. Njena vlada želi da igra snažnu ulogu u svjetskim dešavanjima i stoga njena politika nije uvijek u skladu sa politikom većine država članica. Krajnja namjera turskih lidera nije da podrivaju jedinstvo i efikasnost NATO. Naprotiv, njihov cilj je da jačaju poziciju Turske u NATO kao bi alijansa više odražavala njihove ciljeve.
Copyright: Project Syndicate/Europe’s World, 2011.
Bonus video:
