U velikim je ekonomskim problemima Crna Gora posljednjih 20 godina. Sistem koji je funkcionisao 50 godina i koji je ostvarivao veoma solidne rezultate iznenada je srušen.
Prethodni društveno ekonomski sistem u svom pedesetogodišnjem postojanju Crnu Goru je, iz jedne zaostale i siromašne zemlje, unaprijedio i preporodio u svakom pogledu. Razvio je svestranu privrednu aktivnost, školstvo i zdravstvo bilo je besplatno i dostupno svima, sigurnost i bezbjednost bili su na najvišem mogućem nivou, nezaposleni nije bilo i svi ekonomski principi bili su veoma dobri.
Dešavanja poslije devedesetih godina prošlog vijeka odvijala su se filmskom brzinom, i poništila sve što je uspješno funkcionisanalo pedeset godina. Razvijen je kriticizam prema prethodnom društveno-ekonomskom sistemu ne nalazeći, a i ne tražeći, ništa pozitivno. Nemajući u svojoj kritici ni jedan realni argument, okomili su se na društvenu svojinu kao izvoru svih negativnosti.
U tome su prednjačili pojedinci i grupe koji su u njemu ostvarivali najviše privilegije. Saznaše da je državna i društvena svojima decenijama ostvarivala nedovoljno racionalne rezultate, i da taj društveno ekonomski sistem treba zamijeniti novim u kojem će privatna svojina dovesti do uspješnijeg privređivanja.
Poslije više decenija funkcionisanja jednog sistema i njegovog brzog sloma, u mnogim istočnim zemljama pojavila se neizvjesnost na putu daljeg razvoja. U ekonomskom razvoju, nije zabilježeno da se jedan sistem tako brzo srušio, a da, bar, donekle, nije teoretski u načelnim pretpostavkama koncipiran i simuliran novi sistem kojem treba težiti.
Problemi i nedostaci kojih je bilo u prethodnom periodu preuveličavani su, navodeći da je sistem prevaziđen i zastario i treba ga zamijeniti novim, ne zna se kojim ali, to treba odmah uraditi.
Napustivši raniji sistem Crna Gora se našla i ekonomski i politički na raskrsnici, u nedoumici. Savjetnicima sa Zapada pružila se dugo očekivana prilika da omalovaže sve prethodne postignute rezultate i da nam programiraju budućnost na iskustvu i razvojnoj teoriji kapitalizma.
Na domaćem terenu su našli vjerne saradnike i u političkom i u profesorskom pozivu. Profesori se hitno preobratiše u protagoniste teorije tržišta, privatne svojine i svega što ima kapitalističke karakteristike.
Ova skupina napravila napravila je takvu dokumentaciju koja je uništila crnogorsku privredu i njenu budućnost. Sistem koji je funkcionisao više decenija i pokazao dobre rezultate, zamijeniti drugim u tako kratkom vremenu nije moguće bez ozbiljnih posledica. Osnovna greška napravljena je polaskom od pretpostavke da mi slobodno tržište nijesmo ni imali pa ga je trebalo uvesti i prihvatiti teoriju o njegovoj svemoćnosti.
Druga greška napravljena je u poimanju karaktera svojine i prihvatanju da je bilo nedefinisana, i da je u korišćenju davala slabe rezultate, pa je treba što prije zamijeniti privatnom svojinom koja je mnogo racionalnija. Nametnut nam je tip svojine iz perioda ranog kapitalizma, koja je, ustvari, privatna svojina pojedinca.
Navodno, akcionarstvo koje nam je nametnuto, najlošija je kopija pravog akcionarstva, jer su to, ustvari, malo vrijedni papiri koji su poslužili pojedincima da dođu u posjed preduzeća, naročito onih koja u svojoj imovini posjeduju nekretnine na pogodnim lokacijama i to prvenstveno na: Primorju, većim gradovima, šumskim područjima.
Motiv akcionarske trgovine nije unapređenje poslovanja, organizacije rada i zapošljavanja. Dosadašnje poslovanje sa akcijama nema nikakve veze sa ekonomskim parametrima, na kojima počiva pravo akcionarstvo.
Dešavalo se i dešava se da akcije drastično skaču ili padaju u pojedinim periodima i to firmi koje rade sa gubicima, i takve manipulacije vješto koriste organizatori da zarade, dok većina naivno upada u mrežu gubitnika, jer im se stvori slika mogućnosti lake i brze zarade. Naše akcionarstvo liči na lutriju, kladionice, kockarnice, loto i druge kockarske igre, jer u svojoj osnovi nema ekonomske elemente.
Crnoj Gori nametnuta je neoliberalna teorija po kojoj je slobodno tržište osnov ekonomskog razvoja, pokretač investicionog razvoja i pozitivne konkurencije, i državnim mjerama ne treba ga ograničavati.
Takvo gledanje na svemoćnost tržišta potpuno je prevaziđeno, sigurno nema svojih pristalica u ozbiljnoj ekonomskoj školi niti u praksi razvijenih kapitalističkih zemalja. Začuđujuće je da se danas u Crnoj Gori ne izdvoji jedna sopstvena ekonomska misao koja bi proučavanjem i obradom jednog i drugog ekonomskog sistema, a na osnovu naših resursa i stvarnosti došla do teoretskog modela koji bi kombinujući pozitivno od dva sistema tražili optimum.
Međutim, profesori ekonomske škole pokazali su nedostatak teoretskog znanja, a što se tiče proučenosti stanja naše ekonomije potpuno neznanje. Poražavajuća je činjenica da, u, ovako lošoj teoretskoj i praktičnoj stvarnosti, samo dvije profesorke sa Ekonomskog fakulteta i dva profesora sa drugih fakulteta imponuju eksponiranim znanjem i ličnom hrabrošću.
Nastaviće se...
Bonus video:
