Nakon tri decenije, bilo bi cjelishodno pristupiti preispitivanju rezultata i koncepta razvoja u oblasti poljoprivrednog i ruralnog sektora u Crnoj Gori. Razvijene zemlje Evrope ovakvu naučno stručnu praksu upražnjavaju svake godine - na isteku ili početku poslovne godine. Kod nas ne postoji takva praksa u ovoj privrednoj grani
Demografski posmatrano, crnogorski ruralni prostor liči na tigrovu kožu (šare). Što podrazumijevam pod ovakvim pojmom? Šarolikost naseljenog i praznog (devastiranog) poljoprivrednog i ruralnog prostora Crne Gore koja, po mom shvatanju, upravo liči na tigrovu kožu. Ukoliko se pođe od ove činjenice, neminovno se postavlja pitanje - da li je dugogodišnji koncept proste distribucije investicija i drugog kapitala od „nemila do nedraga“ (kao jedini) održiv? Pitanje zadire u sve pore života pomenute privredne grane i, rekao bih, opredjeljuje razvojnu sudbinu ove priredne grane na dugi rok! Nijednog trenutka ne sumnjam da poljoprivredni prostor u Crnoj Gori treba tretirati jedinstveno i na regionalnim specifičnostima (osnovama).
Uzmimo za primjer višedecenijski blokirano stanje u oblasti udruživanja seoskih gazdinstava. Ukoliko je udruživanje aksiom modernog tržišno ekonomskog razvoja ove privredne grane, slobodan sam da kažem da su ova dva koncepta (investiciono razvojni i udruživanje) u direktnom sudaru, da nijesu kompatibilni.
Ukoliko je to tako, što bi valjalo uraditi u datoj situaciji? Demografi, ruralni sociolozi, biotehnički inženjeri i ekonomisti morali bi izvršiti istraživanje koja su to naseljena mjesta (tigrove šare) ili žarišta, kojima bi razvojnom - agrarnom politikom države valjalo dati prioritet? Ta naselja (razvojna žarišta) postoje skoro u svih pet agroekoloških regiona koliko ih imamo u Crnoj Gori.
E sada, nakon dobijanja socioekonomskih podloga od strane kompetentnih naučnih i stručnih poslenika, razvoni stratezi bi trebalo da sjednu i predlože resoru poljoprivrede i ruralnog razvoja jedno ili dva naselja (žarišta) za kompleksno (integralno) projektovanje, finansiranje i realizaciju tako koncipiranog razvojnog projekta.
Novi koncept bi podrazumijevao rekonstrukciju i izgradnju seoske infrastrukture (putevi, stabilno elektro snadbijevanje, primarnu zdravstvenu zaštitu, dobru telekomunikacionu mrežu, vodu do svake kuće i njive i dr.) Na tim osnovama bazira se razvoj proizvodnje hrane i seoskog turizma i druge privredne strukture na odabranom području, u okviru rekonstruisanih seoskih kuća koje bi na savremenom modelu imale glavnu proizvodnju i alternativnu djelatnost (turističke usluge, drvoprerada i dr).
Na predloženom modelu država bi prvi put direktno ispružila ruku udruživanju u kooperative ili druge vidove udruživanja (specijalističkog ili opšteg tipa), kao pouzdane osnove za jačanje privrednih aktivnosti i životnog standarda ljudi na selu. Normalno, ovakav koncept ruralnog razvoja ne bi isključivao osavremenjeni koncept investicionog i drugog razvoja na crnogorskom selu, u obliku klastera i drugih formi razvoja seoskih gazdinstava.
Po mom sudu, bio bi ovo krupan iskorak prema modelu (konceptu) razvoja poljoprivrede i sela koji bi počivao na adekvatnim kreditnim i bespovratnim sredstvima.
Da bi život mogao da prihvati predloženi model poljoprivrednog i ruralnog razvoja, valjalo bi izvršiti temeljite promjene (rekonstrukciju) u važećoj agrarnoj politici kao pretpostavci za ostvarivanje ciljeva u ovoj privredno grani.
I ne samo prethodno, bilo bi neophodno formirati nacionalnu kompaniju za poljoprivredni i ruralni razvoj u Crnoj Gori, koja bi organizaciono, kadrovski, tehnički i materijalno bila sposobna da projektuje i realizuje ovakav koncept, recimo, trogodišnjeg ili petogodišnjeg razvoja na jednom području. Nakon završetka prethodnog posla, nacionalna kompanija selila bi se na drugo prioritetno odabrano područje (tigrovu šaru).
Kao za sve, potreban je prvi korak - dijalog. Na to upućuju riječi crnogorskog premijera koji kaže: „Mislim da Vlada koju predvodim radi dobar posao. Ali to nije njen maksimum. Nema pravog rezultata niti promjene načina razmišljanja o državi i njenim prioritetima bez dijaloga i približavanja stavova upravo o tim pitanjima. Vjerujem da to vrijeme dolazi, a onda će i ovoj a i svakoj drugoj Vladi zadatak biti lakši, a rezultati vidljiviji“ (Pobjeda 21. i 22. maj 2019). Sklon sam da vjerujem da su ove riječi premijera Markovića pouzdan put Crne Gore prema razvijenim zemljama Evrope, i afirmacije zelene privrede u Crnoj Gori, koja predugo figurira kao prioritet, ali nikako da napravi evropski iskorak!
Bonus video:
