"Potvrđeni i objavljeni međunarodni ugovori i opšteprihvaćena pravila međunarodnog prava sastavni su dio unutrašnjeg pravnog poretka, imaju primat nad domaćim zakonodavstvom i neposredno se primjenjuju kada odnose uređuju drukčije od unutrašnjeg zakonodavstva." (Član 9 Ustava Crne Gore)
U Crnoj Gori je odlukom Opšte sjednice Vrhovnog suda Crne Gore da sudovi ne mogu odlučivati o zakonitosti odluka Skupštine Crne Gore o imenovanju ili razrješenju javnih funkcionera otvoreno mnogo pitanja.
Prvo, ovim načelnim pravnim stavom, kojim je obuhvaćeno razmatranje nekoliko nezakonitih pojedinačnih akata o razrješenju funkcionera, nastavljena je nekonzistentnost u zauzimanju jasnog stava o spornim pravnim pitanjima koja nastaju u sudskoj praksi.
Ranijim odnosom Vrhovnog suda Crne Gore, shodno Zakonu o sudovima, omogućavano je postupanje u ovakvim slučajevima, pa sada u javnosti imamo doživljaj pravne nesigurnosti. Drugo, ovakvo obezbjeđivanje jedinstvene primjene zakona od strane sudova, koje je uslijedilo neposredno nakon izjave za javnost najjače političke stranke, odaje utisak slabosti položaja sudske vlasti u odnosu na zakonodavnu vlast.
Zapravo, utvrđivanje načelnih pravnih stavova i načelnih pravnih mišljenja o jedinstvenoj primjeni Ustava Crne Gore, zakona i drugih propisa u vršenju sudske vlasti saopštava se, po autonomnoj procjeni, od strane Vrhovnog suda Crne Gore ka Skupštini Crne Gore, a ne obratno i ne nikako od političkih subjekata.
Time se, u funkcionalnoj i komunikacionoj ravni, potvrđuje nezavisnost pravosudnog sistema koji u svom radu treba da bude oslobođen svakog neprimjerenog političkog uticaja i pritiska koji onemogućava ostvarivanje pravde, odnosno primjenu važećih propisa.
Analize svih okolnosti, koje su uslovile ovakvo ujednačavanje postupanja osnovnih sudova u predmetima od javnog značaja, najbolje oslikavaju konstitucionalne probleme Crne Gore. Primarno je definisanje položaja sudske vlasti u ovom odnosu kroz jasno tumačenje Ustava Crne Gore, Zakona o sudovima, Zakona o upravnom sporu i Zakona o parničnom postupku, kao i izmjene važećih zakona kojima se uređuje funkcionisanje određenih institucija.
Nejasno ustavno normiranje u formi “drugi nosioci funkcija određeni zakonom” mora imati svoj legislativni epilog. Buduće odluke Skupštine Crne Gore o imenovanju ili razrješenju na javne funkcije moraju biti zakonski jasnije propisane i istima treba da bude propisano razmatranje u upravnom ili u parničnom postupku, odnosno pred Ustavnim sudom Crne Gore. Nakon ovog, kao logičan slijed stvari, na red dolazi i regulisanje principa podjele vlasti. Ravnoteže i međusobne kontrole između legislative, Skupštine Crne Gore i egzekutive, Vlade Crne Gore, ali i sudske grane vlasti ne može biti bez jasno utvrđenih stvarnih nadležnosti. Trebaju nam zakoni kojima se u potpuno određuju nadležnosti zakonodavne i upravno-izvršne vlasti u Crnoj Gori!
Na svečanosti povodom Dana crnogorskog sudstva, koja je održana 29. oktobra 2018. godine, predsjednica Vrhovnog suda Crne Gore istakla je posvećenost ove institucije na poštovanju preporuka međunarodnih komiteta i ukazala da član 9 Ustava Crne Gore obavezuje vršioce sudijske funkcije na konstatno širenje granica obrazovanja i informisanost o novinama u međunarodnom pravu. Izrečeno je da će se najveća instanca sudske vlasti i dalje truditi da nam bude prava adresa za sva pitanja u vezi pažljivije implementacije konvencijskih standarda.
Konsulatativno vijeće evropskih sudija, kao savjetodavno tijelo Savjeta Evrope, koje se bavi pitanjima nezavisnosti, nepristrasnosti i nadležnostima sudske vlasti, i koje je sačinjeno isključivo od sudija, tokom 2015. godine izdalo je svoje mišljenje pod nazivom “Položaj sudske vlasti i njen odnos sa drugim državnim vlastima u modernoj demokratiji”. U njemu se konstatuje da su tokom proteklih decenija zakonodavna i izvršna vlast postale veoma međusobno zavisne i da je uloga sudske vlasti evoluirala.
Pored znatno uvećanog broja zakonodavnih akata koje moraju primjenjivati pravosudne institucije, povećao se i broj slučajeva kojima se sudski ispituju ovlašćenja i djelovanja ne samo izvršne, već i zakonodavne vlasti. Kao posljedicu ovakvog stanja imamo okolnost da je sudska vlast, pored aktivnijeg nadzora, u nekim slučajevima čak i ograničavala djelovanje druge dvije grane vlasti. Zbog toga je, navodi se, za strane u sudskom sporu i za društvo u cjelini, sudski postupak postao svojevrsni alternativni demokratski prostor u kojem se razmjenjuju argumenti između dijela javnosti i državnih organa, pa i raspravljaju pitanja od opšteg interesa. Naime, sudovi donose presude o pitanjima od velikog ekonomskog i političkog značaja!
U ovom tekstu, istaknuta su ključna polazišta, među koji je i ono da sudstvo mora biti svjesno ograničenja u pogledu svojih postupanja u odnosu na političke odluke zakonodavne i izvršne vlasti. Ipak, Savjet Evrope, Evropski sud za ljudska prava, Evropska unija i Sud pravde EU i dalje potenciraju jačanje nezavisnosti sudske vlasti i njenu ulogu u zaštiti ljudskih prava u zemljama članicama. Ako su i u članicama EU moguće prikrivene odluke zakonodavne ili izvršne vlasti kojima se uklanjaju osnovne mjere zaštite nezavisnosti sudstva i krše ljudska prava, onda ne treba da čudi zbog čega imamo njihovo potenciranje na vladavini prava i povećanju efikasnosti pravosuđa tokom našeg procesa pristupanja. Shodno navedenome, ostaje otvoren prigovor Vrhovnom sudu i dami koja njime predsjedava da konačno sudsku praksu upodobe integrativnoj klauzuli našeg Ustava.
Bonus video:
