Neformalni interni dogovor je nešto kao: “Čim vas opterete standardima, odmah ih pozovite na patriotizam“.
Hajde da dekonstruišemo ovu, eventualno, preporučenu “naredbu”.
“Standardi“ se odnose na MRS - međunarodne računovodstvene standarde. Standardi su propisana norma, koja bi trebalo da je neophodna i neizbježna osnova struka: računovođa, revizora, analitičara, finansijskih eksperata, poreznika, sudskih vještaka, akademije, i svih sličnih i uvezanih profesija.
“Patriotizam“ se odnosi na odbrambeni pristup koji se primjenjuje tokom poreskih kontrola na terenu. Poresko nepoznavanje računovodstvenih standarda, i decenijsko odbijanje da se bar površina zagrebe, a za potrebe strukturiranja pouzdanih poreskih podataka, završavaju u rečenici iz uvodnog pasusa.
Kratka digresija - uobičajena proceduralna scenografija poreske kontrole na terenu uključuje pismo najave. Potom, poreski inspektor/ka dolazi u prostorije poreskog obveznika, privrednog društva ili pak računovodstvene agencije, koja je poslovno odgovorna da bude podrška privrednicima, klijentima. Radnja kontrole uključuje upoznavanje inspektora sa detaljnim finansijskim izvještajima, kroz aktivnu razmjenu stručnih mišljenja sa kontakt osobom poreskog obveznika, a u vezi konkretnih računovodstvenih postupaka. Navedena razmjena mišljenja podrazumijeva i pravovremeno odgovaranje na pitanja poreznika, putem svakodnevne dinamike dokumentovanih upita i inputa.
Kada ovakav ozbiljni postupak uključi pozive na patriotizam, onda nešto nije dobro niti sa gledišta sistema kao cjeline, niti sa stanovišta poreznika, u institucionalnom smislu.
Naznačeni patriotizam obilježava odvratna rečenica: “Nisu ti valjda važniji standardi od države“. Na stranu da je, izgleda, citirana rečenica neformalno dogovorena među poreznicima, posebno ako se poreznici nađu u situaciji da ne mogu da odalame kaznu koja je dogovorena unaprijed, prije izlaska na teren a što je praksa zaostala iz 90-ih, a koja prati “tajnovite” spiskove podobnih.
Ključna dilema je zašto se zaboravlja da su međunarodni računovodstveni standardi zakonski okvir rada u Crnoj Gori, što automatski upućuje da MRS-ovi nisu ni objekat ni subjekt (ne?)patriotskog ponašanja.
Poreznici imaju pravo da za pripremu poreske prijave za dobit pravnih lica iz računovodstvenih podataka izdvoje šta (ni)su troškovi, a slijedeći propisana poreska pravila; znači, poreznici moraju da poznaju računovodstvene knjige.
Dva segmenta MRS-ova se posebno omalovažavaju tokom poreskih kontrola: tretman zaliha (MRS 2) i procjene imovine (MRS 16). Oba predstavljaju ključne edukovane principe rada uvezanih profesija, pa samim tim opredjeljuju koncept rada poreznika.
Zalihe robe jesu “okean“ nepoznanica za naše privrednike, odnosno njihove operativce, pa su često prostor nekonzistentne manipulacije u pripremi finansijskih izvještaja. Stoga, poreznici jesu u pravu kada magacine i izvještaje detaljno kontrolišu.
S druge strane, procjene imovine su bezdan našeg ekonomskog sistema u cjelini. Rade ih inžinjeri, ekonomisti (posebno profesori), pravnici, mnogi “bankari” kao dodatni prihod. Rade se po metodologijama koje su raznolike i mogu biti predmetom spornosti. Stoga, poreznici jesu u pravu da detaljno kontrolišu osnove procjena.
Međutim, ono što se od strane poreznika na terenu izbjegava je da pažljivo pročitaju, detaljno se upoznaju sa računovodstvenim politikama kompanije (MRS 8). Ovo je dokument/ procedura/ pravilnik velikih i srednjih preduzeća, koji treba precizno da definiše okvir za tretman zaliha i imovine, postrojenja i opreme.
Slabost ovih dokumenata na našem tržištu je da su ih donedavno naši neznaveni akademci i esnafske licence po principu “copy/paste” prodavali preduzećima kao da su gumene bombonice, što je u praksi značilo da ne odražavaju suštinu poslovanja predmetne kompanije, tj. predmetnog finansijskog iskazivanja. Ipak, ovo je skoro pa iskorijenjen problem bar za većinu ozbiljnih velikih i srednjih kompanija u zemlji. Male kompanije nemaju toliko razuđenu djelatnost, pa poreznici pregledom bruto bilansa mogu samostalno skockati sliku šta bi trebala da je suština računovodstvenog praćenja poslovanja.
Iako su legitimne metode rada poreznika da budu oprezni i sumnjičavi, “patriotizam” u stilu “zar su ti standardi važniji od države“ ne može biti segment tog rada. Država, njena ekonomska održivost, komplementarno je ukrštena sa računovodstvenim standardima. Ili jednostavnije: poreske knjige ne postoje bez računovodstvenih knjiga. Zato poreznicima nije posao da se pozivaju na državu, kako bi ućutkali drugu stranu. Oni su državni radnici koji su u službi poreskih obveznika. Stoga, dok se ne napravi sličan iskorak prema struci, nema dugoročnosti u ukupnim nedavno pokretnutim reformskim organizacionim rješenjima.
Takođe, poreznici su garanti stabilnosti sistema. Njihov rad je osnova fiskalnog zdravlja i fiskalne discipline. Njihov zadatak je odgovorna i transparentna primjena važećih propisa. Ti propisi nisu samo poreski u imenu/formi, nego su računovodstveni u suštini/duhu kvalitetne implementacije poreskih i svih drugih uvezanih propisa, a koji imaju uticaj na poresko stanje privrednog subjekta. Zato je saradnja sa računovođama, cilj i potreba rada poreznika. Pa je ono porezničko “država a ne standardi“ nepravna, nestrukovna i sistemski štetočinska rečenica. Svaki poreznik koji je izgovori govori o svojem neznaju i strahu, koji ne želi da prevaziđe.
Da je u praksi poslovanja u zemlji tako, tako istaknutu premisu dokazuje par primjera.
Prvo, kao da se ništa nije naučilo iz iskustva upravljanja krizom koja je nastala kada je prije par godina Upravni sud CG srušio nelegalna poreska rješenja poreznika i ministarstva, kao drugostepenog organa, u vezi Telenora. Sud je sistemski dokazao da odalamljivanje 30-ak miliona poreza bez osnove u zakonima nije patriotizam, odnosno pokazalo se kako se ne štiti država nego uvećava rizik u sistemu. Doakavanje inostranim investitorima po patriotskim tumačenjima poreskih zakona, bez sagledavanja uticaja drugih uvezanih propisa, završilo je u poražavanju zakonitosti rada poreske profesije. Drugo, kada tokom kontrola sarađujete sa poreskim inspektorom-rkom, najnapornije iskustvo je kada kao poreski obveznik imate mišljenje ministarstva u vezi određenih tumačenja poreskih propisa. Ukoliko to ne odgovara stavu poreznika na terenu, skoro po pravilu se nađete u situaciji da razgovarate sa “zidom” iako mišljenje ministarstva ima i potpis i pečat, dvije omiljene riječi poreznika na terenu. I mada se prije par godina, a zbog upravljanja krizom oko Telenora, kao i potrebe da se ukinu tumačenja oko preporuke, koja se široko tumačila u vezi pitanja “direktnih ili indirektnih akcionara” (IFRIC 19) u državnim kompanijama, ministarstvo postavilo kao regulatorni vrh piramide oko poreskih pitanja, u svakodnevici poreske kontrole, “samostalnost” poreznika je uvriježena praksa, koja se i daljnje iskazuje kroz tirade prijetnji i odbijanja saradnje sa poreskim obveznicima.
Po sličnom tragu, kada o istovjetnom pitanju računovodstvenog tretmana za potrebe poreskog sagledavanja, nailazite da resorno ministarstvo/ nadležni direktorat daje suprotstavljena mišljenja, gubite nadu da će suština reformi ikada dotaći udarnu državnu instituciju. Tj., odgovor u vezi istog problema bi trebao da je istovjetan, uvezan, jasno precizan a ne suprotstavljen, zavisno od toga da li onaj koji pita ima zakulisanu moć ili ne.
Zato, ako, u poreskom smislu, želimo na crtu inostranim investitorima u Crnoj Gori, na toj željenoj crti se ne može egzistirati policijskom ružno-isljedničkom uskovidošću, a bez detaljnog, konstruktivnog i saradničkog poznavanja međunarodnih računovodstvenih standarda. “Patriotsko” pozivanje poreznika na državu, a kako bi se sakrilo neznanje/strah ili sproveo neformalni netransparentni “dogovor o patriotizmu” je prljanje poziva poreznika i ponižavanje stabilnosti u sistemu. Vrijeme je da se poreski “patriotizam” dokazuje rezultatima kojima su osnova računovodstveni standardi, pošto se tako jača zakonitost rada i stabilnost u sistemu, odnosno vladavina prava u ekonomiji.
Stoga se više ne može sistemski pobjeći od očiglednosti da unutar poreznika imamo profile kojima je vrijeme da se penzionišu. Takvih je i u ministarstvu/resornom direktoratu. Ukoliko predmetni inspektori/ke/direktori nisu stekli zakonske uslove za penzionisanje, poreskim obveznicima/privednicima, odnosno poreskom menadžementu, isplati se da im se plati da se ne petljaju u posao, pošto država ne može da napravi iskorak prema boljem u ekonomiji bez poznavanja i primjene računovodstvenih standarda od strane svih uvezanih struka.
Da li imamo reformske hrabrosti da sličnu tranzicionu mjeru (teorijska napomena: primjenjivano u Sloveniji u vezi poslova platnog prometa i finansijske analize) sagledamo kroz koristi i slabosti za sistem, pa odgovorno odlučimo sa pozicije održivog razvoja, a s ciljem jačanja poreznika kao udarnog tima u zemlji? Ili, ćemo se nastaviti busati u prsa patriotska, tamo gdje se patriotizam dokazuje kroz uspješan, odgovoran rad, onaj rad koji ne umanjuje sistemsku potrebu poštovanja poreskih obveznika, a što nije slučaj u našoj ekonomiji.
Do tada, “jednak start” za poslovanje u Crnoj Gori, a što je obećanje poreskog direktora na nedavnom skupu privrednika, ostaje mrtvo slovo na papiru. Dok je tako, onih nedavno potpisanih kreditnih 14 miliona za organizaciona i IT unapređenja su već sada bačeni u vjetar nereformi poreznika.
Autorka je ekonomska i finansijska analitičarka
Bonus video:
