Ponašanje predsjednika SAD Donalda Trampa tokom nedavnog susreta Velike sedmorice i Bijaricu mnogi posmatrači kritikovali su kao lakomisleno i destruktivno. Drugi su, međutim, dokazivali da mediji i eksperti poklanjaju previše pažnje Trampovim ličnim hirovima, njegovim tvitovima i političkim igrama. Oni tvrde da će u dugoročnoj perspektivi istoričari to smatrati beznačajnim grijehom. Ozbiljnije je pitanje da li će Trampov mandat biti važna prekretnica u spoljnoj politici SAD ili, u istorijskim razmjerama, tek kratki i nevažni izuzetak.
Današnje diskusije o Trampu neodoljivo podsjećaju na staro pitanje: da li su veliki istorijski događaji rezultat izbora koji prave ljudi ili ih uglavnom diktiraju dominantni strukturni faktori koje stvaraju ekonomske i političke snage koje su van naše kontrole?
Neki analitičari upoređuju tok istorije sa brzom rijekom čije korito formira klima, kiše, geologija i topografija, i kažu da ono što rijekom teče na korito uopšte ne utiče. Ipak, čak i ako bi to bilo tako, ljudi se ne ponašaju kao mravi koji se uhvate za brvno koje nosi matica. Oni više liče na veslače na rječnim brzacima koji se, pokušavajući da upravljaju čamcem i izbjegavajući kamenje, ponekad prevrnu, a ponekad uspješno stignu na cilj.
Znanja o lošem izboru i o neuspjesima rukovodilaca američke spoljne politike tokom posljednejg vijeka omogućila bi nam da se bolje pripremimo za odgovore na pitanja koja danas niču pred nama u vezi sa Trampovim mandatom. U svakom vremenu lideri smatraju da imaju posla sa unikatnom silom promjene, ali ipak - ljudska priroda ostaje ista.
Napravljeni izbor može imati veliki značaj, a nečinjenje može imati podjednako ozbiljne posljedice kao i činjenje.
Nesposobnost američkih lidera da djeluju tokom 1930-ih godina doprinijela je pojavi pakla na Zemlji; isto kao i odbijanje američkih lidera da koriste nuklearno oružje kada su SAD imale monopol na njega.
Je li tako važne odluke diktirala situacija ili ličnost? Ako pogledamo na vijek iza nas, vidjećemo da je Vudro Vilson narušio tradiciju poslavši američku vojsku da ratuje u Evropi, ali to se isto moglo desiti i kod bilo kom drugom lideru (recimo, Teodoru Ruzveltu). Važna odlika u Vilsonovom radu bio je moralistički ton koji se nalazio u njegvom temelju, a takođe i njegova kontraproduktivnost i uporno insistiranje na principu “sve ili ništa” po pitanju učešća iu Ligi naroda. Neki baš u Vilsonovom moralizmu vide uzrok snažnog okretanja SAD izolacionizmu koji je uslijedio 1930-ih.
Frenklin Ruzvelt nije mogao privući SAD da učestvuju u Drugom svjetskom ratu sve dok se nije desio Perl Harbor, ali to bi se moglo desiti i u vrijeme nekog konzervativnom izolacioniste. Ipak, Ruzveltove predstave o prijetnji koja je dolazila od Hitlera, i njegove pripreme da se toj prijetnju suprotstavi, odigrali su odlučujuću ulogu u daljem pristanku SAD da učestvuje u ratu u Evropi.
Nakon Drugog svjetskog rata bipolarna struktura koju su činile dvije super sile bila je temelj Hladnog rata. Ali stil i tajming američkog odgovora mogli su biti i drugačiji da je umjesto Harija Trumana, Henri Vels, kojeg je Ruzvelt uklonio sa funkcije potpredsjednika 1944. godine, postao predsjednik. Poslije izbora 1952. mandat izolacioniste Roberta Tafta ili agresivnog Dahlasa Makartura zaustavio bi relativno glatku konsolidaciju Trumanove najavljene nuklearne strategije odvraćanja, koju je vodio njegov nasljednik Dvjat Ajzenhauer.
Džon Kenedi je odigrao odlučujuće važnu ulogu u sprečavanju nuklearnog rata tokom Karipske krize, a zatim i u potpisivanju prvog sporazuma o kontroli nuklearnog naoružanja. Ali su zato on i Lindon Džonson uvukli zemlju u nepotrebni i skupi fijasko Vijetnamskog rata. Pri kraju vijeka strukturne snage dovele su slabljena Sovjetskog Saveza, a Mihail Gorbačov ubrzao je njegov raspad koji je već bio ona vidiku. Značajnu ulogu u predstojećem mirnom okončanju Hladnog rata odigrao je Ronald Regan sa svojom politkom nadogradnje odbrane i majstorskim pregovaranjem, kao i Džordž Buš stariji koji je vješto upravljao krizama.
Drugim riječima, lideri i njihovo majstorstvo imaju svoj značaj. U određenom smislu to je loša vijest zato što znači da se Trampovo ponašanje ne može lako ignorisati. Od tvitova je važnija njegova politika slabljenja institucija, saveza i američke meke sile koja zemlju čini privlačnom. Tokom Trampovog mandata, ta privlačnost, kako pokazuju ankete, opada. Tramp je prvi predsjednik za 70 godina koji je napravio otklon od liberalnog međunarodnog poretka, stvorenog na Drugog svjetskog rata. General Džejms Matis, prvi koji je dao ostavku na mjesto ministra odbrane u Trampovoj administraciji, nedavno je sa žaljenjem govorio o predsjednikovom zanemarivanju saveza.
Predsjednici moraju primjenjivati i tvrdu i meku silu, spajajući ih tako da se dopunjuju a ne da smetaju jedna drugoj. Makijavelitsičke i organizacione vještine su veoma važne, ali je važan i emocionalni intelekt koji pomaže da se steknu vještine samoanalize i samokontrole, kao i kontekstuani intelekt koji omogućava liderima da shvate okolinu koja se mijenja, maksimalno iskoriste aktuelne trendencije i na odgovorajući način primijene svoje druge vještine. Emocionalni i kontekstualni intelekt nisu jača Trampova strana.
Teoretičar liderstva G. Mukunda primjećuje da se lideri koji su pažljivo profilirani kroz ustaljene političke procedure obično predvidljivi. Za to je dobar primjer Džordž Buš stariji. Rezultati upravljanja drugih lidera, koji nisu prošlu takvu filtraciju, mnogo se razlikuju. Abraham Linkoln bio je donekle “nefiltriran” kandidat a pokazalo se kao jedan od najboljih američkih predsjednika.Tramp, koji nije obavljao državne poslove do svoje pobjede na predsjedničkim izborima stigao je sa iskustvom stručnjaka za njujorške nekretnine i televizijske rijaliti šou programe, pokazuje nevjerovatno majstorstvo u savladavanju savremenih medija, prkoseći konvencionalnoj mudrosti, kao i u rušilačkim inovacijama.
Neki smatraju da sve to može donijeti pozitivne rezultate, na primjer u odnosima sa Kinom, dok su drugi i dalje skeptični.
Trampova uloga u istoriji, najvjerovatnije, zavisi od toga da li će ponovo biti izabran. Ako on provede na tom mjestu ne četiri već osam godina, onda će institucije, povjerenje i meka sila, najvjerovatnije, oslabiti. Uostalom, njegov nasljednik će u svakom slučaju imati posla sa drugačijim svijetom - dijelom zbog efekata Trampove politike, ali dijelom i zbog snažnih strukturnih pomjeranja snaga na svjetskoj političkoj sceni: od Zapada ka Istoku (uspon Azije) i od vladinih do nevladinih struktura (čije su mogućnosti porasle zahvaljujući sajbertehonologijama i vještačkoj inteligenciji). Kako je jednom primijetio Karl Marks, mi sami stvaramo istoriju, ali ne u okolnostima koje sami biramo. Američka spoljna politika poslije Trampa ostaje otvoreno pitanje.
Autor je profesor na Univerzitetu Harvard Copyright: Project
Bonus video:
