Posmrtni ostaci španskog diktatora Franciska Franka premješteni su iz velikog mauzoleja oko kojeg su grobnice njegovih žrtava. To je istorijski korak za kulturu sjećanja u Španiji
Tek sada, 44 godine poslije smrti, dugogodišnji španski vladar Francisko Franko konačno dobija nacionalno priznanje kakvo zaslužuje - kao general odgovoran za prvi vazdušni napad na civile u Gerniki tokom krvavog građanskog rata 1936. do 1939, kao dželat koji je pogubio stotine hiljada protivnika, kao diktatora koji je tokom 36 godina vladavine zdrobio demokratiju u Španiji.
To što je radio je poznati istoričar Pol Preston nazvao „španskim holokaustom“.
Ekshumacija Frankovih ostataka dugo je već neophodna u zemlji koja se nikada nije otvoreno suočila sa autoritarnom prošlošću. Sramotno je što je ovoliko potrajalo dok njegovi posmrtni ostaci nisu uklonjeni iz divovskog mauzoleja u Dolini palih na brdima nadomak Madrida.
Mauzolej je izgrađen po Frankovoj želji, mahom prinudnim radom, kako bi tobože odao počast svim stradalima u građanskom ratu. Ali ta grobnica je postala mjesto hodočašća za fašiste i ekstremne desničare. Ni po čemu nije bila mjesto nacionalnog jedinstva, premda mnogi konzervativni političari i danas odbijaju da to uvide.
Takav mauzolej je bolna uvreda za Špance čiji su članovi porodice - uključujući i moje - tokom Franka bili proganjani jer misle drugačije, jer govore slobodno, jer se bore protiv nacionalno-katoličkih falangi. Previše puta su protivnici režima bili masovno strijeljani i bačeni u jame. Desetine hiljada su naknadno prebačene u grobnice kod spomenika.
Ipak, ekshumacija Frankovih ostataka bila je kontroverzno pitanje. U anketi koju je objavio El Mundo se trećina Španaca usprotivila ekshumaciji. Frankovi potomci su pokušali da sudski spriječe taj potez, a konzervativni političari su tvrdili da se tako samo kopa po starim ranama.
Taj argument je jedna od zaostavština španske demokratizacije nakon Frankove smrti 1975. Njegove pristalice i protivnici sklopili su takozvani Pakt zaboravljanja koji je uključivao opštu amnestiju za počinioce masovnih zločina. Bio je to pokušaj da se žmuri pred prošlošću i gleda u budućnost.
Kako je španska tranzicija ka demokratiji bila uzor u cijelom svijetu, taj pakt je skrenuo pažnju sa činjenice da je Frankov totalitarizam i danas mnogima simpatičan. Predugo je i demokratska Španija bila mjesto gdje sa balkona vise fašistički simboli i Frankove zastave, ulice se zovu „Calle del Generalisimo“, a jedna fondacija održava sjećanje na Franka i njegova tobožnja dostignuća.
Takva javna podrška diktaturi bila bi nezamisliva u Njemačkoj, ali špansko društvo nikada nije imalo konsenzus da do kraja odbaci Franka i njegove ideje. Ekshumacija je više od otvaranja grobnice i prebacivanja posmrtnih ostataka na diskretno privatno groblje. Ovaj čin zatvara poglavlje glorifikovanja i čini prekretnicu u španskoj kulturi sjećanja.
Naravno, neće diktatorovi poštovaoci preko noći sada postati demokrate. O tome svjedoče i najavljeni protesti zbog ekshumacije koji su potom zabranjeni. Ali ekshumacija konačno dovodi Španiju kao državu do tačke u kojoj se otvoreno i zvanično odbacuje Frankovo nasljeđe čime može zaista da počne proces društvenog ozdravljenja.
To neće biti prijatan proces - nikada ne ide glatko kada se istorijski konsenzusi kuju o tamnim poglavljima. Ali to je neophodno ozdravljenje. Frankovo vrijeme je konačno isteklo.
(Deutsche Welle)
Bonus video:
