Državna, ekonomska i monetarna politika vrha vlasti u SRJ i u njenim konstituentima Srbiji i Crnoj Gori u doba ekonomskih sankcija Savjeta bezbjednosti UN (1992-1996), produkovala je katastrofalne rezultate po privredu zemlje i socijalni status njenih građana. Na nivou zajedničke države januara 1994. hiperinflacija doživjela kulminaciju. Rast cijena dostigao je fantastičnu cifru: 313.563.558%. To je oslikavalo, sumorno, sliku bijede i siromaštava društva. Tada su cijene rasle u prosjeku 62% na dnevnom nivou, ili dva% na sat ili 0,029% u minuti.
U to vrijeme u Crnoj Gori, dakako i u Srbiji, bile su uglavnom prazne prodavnice. Nestašica artikala za svakodnevni život i osnovne potrebe stanovništva je bila ogromna i od polovine 1992, nastaje dugotrajno razdobolje preživljavanja ogromne većine građana CG i Srbije. Ekonomska i socijalna kriza gurala je građane u ambis. Uslijedile su učestale i dugotrajne restrikcije struje domaćinstvima, glad i strah za egzistenciju kucali su na vrata i ušli u ogroman broj domova u CG. Brojne porodice u zemlji jedva da su koliko-toliko funkcionisale, zahvaljujući i tome što su imali privatne, familijarne posjede i obradivu zemlju, bavili se poljoprivredom i stočarstvom, te na taj način pomagali sebi i svojim famlijama i drugim srodnicima da egzistencijalno prežive.
Crna Gora i Srbija su u periodu (1992-1996) bili u zoni ekonomske i socijalne katastrofe. I u CG se tada zbilo i značajno civilizacijsko posrnuće i kriminalizacija društva, što je bio proizvod politike i načina vršenja vlasti u SRJ, i u njenim republikama članicama, odnosno, zajedničkoj državi Srbije i Crne Gore, te njihovog učešća i podrške u ratovima u Hrvatskoj i Bosni i Hercegovini, kao i međunarodnoj izolaciji i trijumfu autistične politike i retorgradne ideologije u SRJ.
Pogrešna i neracionalna politika konfrontacije sa međunarodnom zajednicom i ratni nacionalizam u Srbiji i CG značajno su uslovili uvođenje sankcija međunarodne zajednice. Tako da je vladajući politički sistem i garnitura na vlasti bio bitan uzročnik upropaštavanja privrede i socijalnog sloma građana u Srbiji i CG. Hiperinflacija u SRJ (1992-1993. i početkom 1994) je pošast koja je najteže pogodila stanovništvo CG i Srbije. Imala je apokaliptične razmjere. Prema istraživanjima uglednog ekonomskog eksperta prof. dr Nebojše Savića, pomenuta hiperinflacija je, po dužini trajanja (24 mjeseca) „najduža hiperinflacija u ljudskoj istoriji, a po procentu porasta cena smatra se da zauzima treće mesto na rang listi svih vremena (iza Mađarske, aprila 1946. i Grčke, novembra 1944)“. (“Ekonomska katastrofa“, „NIN“, Beograd, broj 2563 od 10. februara 2000).
Između ostalog, Momir Bulatović svjedoči da je osnovni problem CG bio nedostatak deviza; da su privredni subjekti tonuli u dugove, dodajući da usljed sankcija, isti nijesu mogli tržišno poslovati. Sa problemom funkcionisanja, usljed sankcija, suočavao se, pored ostalih, i KAP, koji je po riječima Bulatovića, morao raditi sa 10% kapaciteta, i da je isti u vrijeme sankcija ostvario gubitak od 200 miliona US dolara. Bulatović navodi da su „umjesto poslovodstva kombinata, spoljnotrgovinske poslove preuzeli privatnici. Na početku ih je bilo više a dovijali su se na razne načine“ (M. Bulatović, „Pravila ćutanja“, Beograd, 2004, str. 121).
Prema Bulatovićevim riječima od poslovanja KAP-a pod režimom međunarodnih sankcija, između ostalog, na površinu su izbili „najpohlepniji“ privatni preduzetnici, navodeći pojedne privatne firme, za čije vlasnike tvrdi da su ostvarili „dobre veze u Vladi“ i da su od tih poslova stekli ogroman kapital i predstavljali se „najuspješnijim“ privrednicima u CG. Pored toga, M. Bulatović prezentira da su pojedini, radeći određene poslove za državu, nju enormno oštetili. (Ibidem, str. 122).
Ekonomsko-socijalna bijeda i siromaštvo u Crnoj Gori i Srbiji (SRJ), pod sakcijama međunarodne zajednice i nastavak antagonizma režima prema istoj (insistiranje vlasti u Srbiji i CG na autističnoj i ksenofobičnoj politici, koju je nastojala javno „pravdati“ populističkim i manipulativnim parolama i floskulama o „međunarodnoj zavjeri“), dodatno i dramatično su, tokom cijele 1993, komplikovali i upropaštavali već ekstremno ugroženu životnu egzistenciju građana CG i doprinosili ukupnom privrednom slomu u zemlji i produkovali snažne socijalne promjene i neravnomjerno preraspodjelu „društevnog bogastva“.
U CG pod sankcijama međunarodne zajednice, pod egidom vlasti cvjetao je šverc nafte i cigareta itd, i nastupila je, u cijeloj “državi”, velika ekonomska kriza i pojava hiperinflacije sa štampanjem novčanice dinara sa apoenom od 500.000.000.000 000 dinara, što je predravljalo svjetski rekord u apoenu na bilo kojoj novčanici ikada. Na toj novčanici nalazila se slika sa likom srpskog pjesnika Jovana Jovanovića Zmaja.
U to vrijeme brojni vlastodršci u CG su, dok je narod jedva preživljao, sticali su prilično bogatstvo i tada se, zahvaljujući politici i povlasticama i uslugama režima, uveliko stvaralo privatno carstvo u rukama brojnih tajkuna u zemlji, povezanih sa režimom, koji su, sumnjivim i drugim poslovima, sticali i oplođivali privatni kapital i imovinu, koju su i kasnije nastavili da uvećavaju i multipliciraju, uz protektorat vlasti.
U doba sankcija međunarodne zajednice protiv SRJ, jedno vrijeme posao sa cigaretama, odnosno, projekat “crnogorski Marlboro”, uz saglasnost vlasti CG, organizovao je i distribuirao privatni preduzetnik iz Srbije Jezdimir Vasiljević, vlasnik “Jugoskandika”, od čije su prodaje Vasiljević („Gazda Jezda“) i vlast republike CG dijelili dogovorenu dobit. Proizvedeni, te na domaćem i inostranim “tržištima”- destinacijama prodavan je taj duvan, u vrijeme važenja međunarodnih sankcija, i on je donosio dobit kako vlastima u CG, republičkom budžetu, ali i pojedincima itd, tako i njihovom poslovnom partneru Jezdimiru Vasiljeviću. Švercovani “crnogorski Marlboro”, domaće cigarete, distribuiran je i prodavan na italijanskom tržištu u doba međunarodnog embarga SRJ i profit od tog posla bio je posvemašan za one koji su u njemu učestvovali, dominantno za organizatore. O tome srpski ekonomista i političar, kasniji ministar finansija i guverner Narodne banke Srbije mr Mlađan Dinkić piše: “Realna proizvodna cena ‘crnogorskog Marlboro-a’ iznosila je oko 0, 2 DEM po paklici, a on je na ulicama prodavan za po 2,5 DEM po pakli, dok je originalni Marlboro istovremeno koštao oko 3 DEM. Po svemu sudeći izvesne količine ‘crnogorskog Marloro-a’ bile su specijalnim brodovima otpremane čak u Italiju”. (M. Dinkić, “Ekonomija destrukcije - velika pljačka naroda”, Beograd, 1995, str. str.173). Dinkić navodi da je Jezdimir Vasiljević od tog posla ostvarivao zaradu između 50%-60%, a ostali dio zarade ostajao je u CG (Ibidem).
Značajan dio parlamentarne opozicije u CG, u političkim obračunima, tvrdio je godinama, optužujući Vladu Crne Gore i njenog čelnika da su upleteni i odgovorni za „kriminalne poslove šverca cigareta“. U Skupštini CG o tome se vodila, više puta, žustra parlamentarna debata i formirana je (2002) višestranačka Anketna komisija Skupštine CG (u koju su najprije ušli, ali je i ubrzo napustili predstavnici DPS-a, SDP-a i DUA), a koja je, sastavljena od predstavnika ostalih opozicionih partija (SNP, LSCG, NS i SNS), radila da bi ispitivala javne navode o tom problemu. Takođe, brojni domaći i regionalni mediji, kao i italijanski, i drugi evropski i američki mediji, pisali su o tom problemu i fenomenu - „švercu cigareta“ itd, prije i poslije toga. O „duvanskoj aferi“ napisao je serijal, namjenski, hrvatski nedjeljnik „Nacional“ (tokom 2001), a njegove tekstove je, u kontinuitetu, prenosio opozicioni i prosrpski dnevni list u CG, podgorički „Dan“, koji se odupirao projektu obnove crnogorske državne nezavisnosti, te koji je tu „aferu“ nastojao, nekritički, da eksploatiše u cilju kompromitacije i diskreditacije ondašnje crnogorske vlasti i njenih čelnika. Ta „duvanska afera“ je izazvala političku i medijsku turbulenciju u CG i van nje i korišćena je često kao sredstvo u tadašnjoj i kasnijoj propagandi protiv procesa obnavljanja nezavisne CG.
Istrage i saslušanja nekoliko istaknutih funkcionera vlasti iz CG pred italijanskim pravosudnim organima, te procesi koji su se protiv njih kasnije odvijali pred italijanskim pravosuđem, na koncu, poslije dugo godina, završili su se: ili odustankom od istrage i tužbe ili prekidom, obustavom procesa, te odbacivanjem sumnji i optužbi i oslobađajućim aktima (presudama). Italijansko pravosuđe je početkom 2009. odbacilo sve optužbe protiv Mila Đukanovića i, arhiviralo, zatvorilo, predmet protiv njega. Italijansko tužilaštvo je navelo da je to zbog njegovog pozivanja na diplomatski imunitet, ali je Đukanović to negirao, navodeći javno da se nije pozvao na imunitet.
Oslobođen je, pravosnažno i konačno, bez mogućnosti ponavljanja postupka, u, skraćenom, sudskom postupku svih optužbi i svake krivične odgovornosti (2010) pred sudom u Bariju bivši ministar finansija i potpredsjednik Vlade Crne Gore Miroslav Ivanišević. U pravnom smislu, u predmetu vezanog za bivšeg crnogorskog i saveznog, na nivou SRJ, ministra M. Ivaniševića, u pitanju je konačni i definitivno završeni proces sa sudskom odlukom značenja i značaja - res iudikata (presuđene stvari) s primjenom opštevažećeg univerzalnog pravnog načela „Ne bis in idem“ („Ne dva puta o jednome, o istome“. U pitanju je princip krivičnog prava prema kome se dva puta ne može suditi za isto krivično djelo, ako je jednom o tome već pravosnažno i konačno presuđeno). Oslobođajuća presuda, u korist M. Ivaniševića, ima višestruke, pozitivne implikacije za Crnu Goru. O tome on lično kazuje, vezano sa svoj slučaj: “Oslobađajajuća presuda u mom postupku, u svojsvu ministra finansija Crne Gore ima posebnu težinu za Crnu Goru, jer je u optužnici kao oštećena strana figurirala vlada Italije odnosno njihovo ministarstvo finansija, tako da je eliminisan rizik naplate štete od crnogorskog budžeta u iznosima koji se mogu procijeniti na više stotina miliona eura (dnevni list „Dan“ je procijenio i na oko milijardu eura“.). (Izjava Miroslava Ivaniševića, bivšeg potpretsjednika Vlade i ministra finansija CG data autoru).
Bonus video:
