Klimatska kriza ujedno je i kriza zdravlja. Efekat staklene bašte koji izaziva globalno otopljavanje najvažniji je uzrok zagađenja vazduha kojeg udišemo. To dovodi do srčanih oboljenja, infarkta, raka pluća, infektivnih bolesti, a takođe i do oštećenja svih organa u našem tijelu. Zagađenje vazduha je novi duvan koji izaziva isto toliko smrti koliko i cigarete. I mada nas ugožava sve, u zoni najvećeg rizika su djeca, trudnice, stari, a takođe i odrasli sa oslabljenim imunim sistemom.
Danas svi znaju da pušenje duvana nanosi ozbijnu štetu zdravlju pušača i onih koji su u njihovom okruženju. Upravo zato se u čitavom svijetu strogo reguliše lobistika i reklamne kampanje duvanske industrije. Na globalnom nivou preduzeli smo korake za očuvanje zdravlja i natjerali duvanske kompanije da kažu istinu: njihovi proizvodi ubijaju.
Međutim, naša je reakcija potpuno drugačija kada saznamo da su zagađenje vazduha i klimatske promjene, izazvane upotrebom fosilnih goriva, podjednako opasni. Gdje su mjere za sprečavanje lobističkog uticaja industrije fosilnih goriva na vlade? Šta je sa mjerama za smanjenje subvencija u iznosu od 370 milijardi USD koje svake godine velikodušno poklanjaju kompanijama za ugalj, naftu i gas? Zašto i dalje plaćamo proizvodnju koja nas ubija?
Kao i u slučaju odlučnog odgovora na duvansku prijetnju, prestanak korišćenja za zdravlje štetnog fosilnog goriva zahtijevaće široko aktiviranje državne intervencije a takođe i napore za mobilizaciju društva. Na sreću, neke multilateralne finansijske organizacije već su shvatile da ovakve promjene otvaraju i nove mogućnosti. Sasvim nedavno Evropska investiciona banka objavila je da potpuno prekida finansiranje beskonačnih projekata vezanih za fosilna goriva i koristi svoj položaj da usmjeri državni i privatni kapital u projekte obnovljive energije.
Izbor između postepenog ukidanja fosilnih goriva i daljeg puta po sadašnjoj trasi - izbor je između crnog i bijelog, zato što je to izbor između života i smrti. Ili ćemo očistiti naš vazduh i dati ljudima čiste izvore energije, predupređujući tako 7 miliona smrti godišnje, ili nećemo. Ili ćemo preuprijediti 4 miliona novih slučajeva dječije astme godišnje (posljedica izduvnih gasova u saobraćaju) ili nećemo. Bilo kako bilo, odluke koje sad i u narednim godinama donesemo u cilju borbe sa klimatskim promjenama imaće dubok i cjeloživotni efekat na zdravlje djece koja se rode danas. Upravo zato Svjetska zdravstvena organizacija (SZO) je problem klimatskih promjena postavia kao svoj najvažniji institucionalni prioritet.
Klimatske promjene takođe će postati prioritet za sve firme, vlade i multilateralne organizacije. Kada se taj problem stavi na vrh dnevnog reda moći će da se obezbijedi neophodna motivacija za donošenje teških odluka. Ako sada preduzmemo akciju da se smanji efekat staklene bašte i globalno otopljavanje ograniči na 1,5 stepeni Celzijusa u odnosu na predindustrijski nivo, mi nećemo samo garantovati adekvatnost naše planete za život budućih pokoljenja, već i možemo spasiti barem milion života godišnje (prema procjenama SZO).
U SAD i Velikoj Britaniji prekid zagađenja vazduha pomogal bi da se godišnje uštedi 4% BDP-a za medicinske troškove. U Kini i Indiji će se smanjenje efekta staklene bašte u obimima dovoljnim da se ogranični globalno otopljavanje na nivou od 1,5 stepeni Celzijusa, više isplatiti ako se uzmu u obzir prateće koristi za zdravlje stanovništva. Transformacija naših prehrambenih i saobraćajnih sistema još bi više pomogla spasavanju života, zato što bi takve promjene omogućile ljudima zdravu hranu i stimulisale povećanje fizičkih aktivnosti, istovremeno čisteći vazduh i stabilizujući klimu.
Do čovjekovog prava na zdrav život i održivu budućnost sve češće se dolazi uz pomoć sudskog sistema, a službenici koji ne štite to pravo pozivaju se na odgovornost. Na primjer, u Francuskoj je sud ustanovio da država nije učinila dovoljno da ograniči zagađenje vazduha u okolini Pariza, a u Indoneziji su stanovnici Džakarte takođe tužili vladu zbog istog problema.
Ove godine na Generalnoj skupštini UN mnoge vlade su se odazvale na poziv SZO da povećaju “kvalitet vazduha” kako bi bio bezopasan za građane, a takođe i da usaglase politiku u sferi klimatskih promjena i borbe protiv zagađenja vazduha do 2030. godine”. Taj prvi korak uliva velike nade. Ali sada mnoge zemlje, u kojima su prisutne najozbiljnije posljedice zagađenja vazduha, moraju da započnu postepeno ukidanje izvora energije koji su uzrok najvećih zagađenja.
Mi u SZO i dalje ćemo tražiti proaktivnost u tom smjeru, istovremeno sarađujući sa svima koji tome streme. (...)
Klimatske promjene, kao i zagađenja koja su ih prouzrokovala, ne priznaju nikakve nacionalne granice - one ne utiču samo na one koji zagađuju vazduh. Naprotiv, neravnopravnost je ključna karakteristika klimatske krize: na leđa onih koji nose najmanju odgovornost za taj problem (djeca, ugrožene grupe stanovništva, a takođe i zemlje globalnog Juga) pada neproporcionalno velik dio bremena bolesti.
Kako pokazuje novo globalno istraživanje SZO, mnoge zemlje su u vrlo visokom stepenu izložene zdravstvenim rizicima koji nastaju zbog klimatskih promjena i zagađenja vazduha, a pri tom nemaju neophodnu podršku za njihovo eliminisanje. Potpuno je jasno da nam je potreban međunarodni i pravičan odgovor na sve jači pritisak na sisteme zdravstvene zaštite. U daljem radu moraju se uzeti u obzir stvarni troškovi, koje stvara ekonomija zasnovana na fosilnim gorivima i koja mora biti usmjerena na pomoć onima koji najviše stradaju.
Za to nam je potrebno da sve zemlje koje su potpisnice Pariskog klimatskog sporazuma prošire svoje nacionalne klimatske obaveze do 2020. godine. Osim toga, moramo stvarati nove pouzdane mehanizme zaštite najranjivijih, a takođe pomagati lokalnim zajednicama da se adaptiraju na realije klimatskih promjena. Zagađenja koja kvare vazduh i zagrijavaju planetu taložila su se tokom generacija, ali mi ne smijemo dopustiti da rješenje tog problema potraje isto toliko vremena.
Autorka je direktorka Odjeljenja za javno zdravlje, životnu sredinu i socijalne odrednice zdravlja Svjetske zdravstvene organizacije
Project Syndicate, 2019.
Bonus video:
