Srpska pravoslavna crkva (SPC), odnosno, njena eparhija Crnogorsko-primorska je (to istorijske i pravne činjenice, evidentno i notorno svjedoče) import na crnogorskoj teritoriji i to od doba nasilne aneksije i okupacije Crne Gore 1918, tj. od nasilnog ukidanja njene državne nezavisnosti i bespravnog ukidanja autokefalne Crnogorske pravoslavne crkve. Ona (SPC) na teritoriiji Crne Gore postoji, u tom nazivu i obliku, od usvajanja Zakona o SPC iz 1929. u Kraljevini Jugoslaviji, odnosno, od usvajanja Ustava Srpske pravoslavne crkve iz 1931.
Ona u Crnoj Gori nema pravo svojine nad sakralnim pravoslavnim pokretnim i nepokretnim dobrima, već, jedan vijek, neprestano, uzurpatorski i zloupotrebljavajući, „ima“ ono, što se u građanskom i stvarnom pravu i zakonu, zove, nezakonita, nesavjesna i manljiva (viciozna) državina, a ponaša se ista prema sakralnim objektima, od kojih su najveći dio spomenici kulture i ogromnom imovinom i zemljišnim površinama, kao neprikosnoveni vladalac i vlasnički titular, iako to suštinski nije.
Bitno je navesti, kad je u pitanju posve sporno pitanje “vlasništva” SPC nad sakralnim pravoslavnim objektima (hramovima i drugim nepokretnostima), da su postojeći podaci iz posjedovnih (katastarskih) listova nepokretnosti i sami posjedovni listovi, problematični sa stanovišta validnosti i materijalno utvrđenih činjenica (iustus titulus i modus aqirendi), čiji se formalni iskazi daju osporiti (jer posjedovni list je samo pretpostavka vasništva o nosiocu, imaocu prava - isti je oborivi dokaz, koji važi dok se suprotno u zakonskom postupku ne dokaže, pravni osnov i način sticanja imovine, odnosno, svojine. Esencijalno, relevantan je dosije (spis predmeta) o sticanju i načinu sticanja prava svojine i on je podložan preispitivanu (reviziji), te je raspravni i istivajući, conditio sine qua non, uslov za određivanje nosilaca, titulara vlasničkih prava. Bez dokaza o načinu sticanja, katastarski osnov je pravno ništavan, a oni koji su to uradili (vršili nezakoniti upis), bez pravnog osnova i činjenica i dokaza o svojini, treba da podliježu krivično-pravnoj odgovornosti.
Nadležni državni organi Crne Gore mogu punopravno, ex offo, pokrenuti taj postupak da se utvrdi pravo stanje stvari, isto kao što naša država može i treba poništiti dekret regent Aleksandra Karađorđevića (iz 1920) o ukidanju Crnogorske pravoslavne crkve, koji je primarno državno-pravni akt, a na osnovu kojeg je potom oteto vlasništvo Crnoj Gori nad sakralnim pravoslavnim pokretnim i nepokretnim imovinskim dobrima u Crnoj Gori. Jer, istorijski i pravno gledano, prvo nam je ukinuta država 1918, pa je onda pozivajući se na odluke veleizdajničke tzv. Podgoričke skupštine 1918. godine, ukinuta bespravno i Crnogorska crkva, u procesu koji je trajao od kraja 1918. do 1922, pa su, tada, organi civilne, državne vlasti KSHS, donosili akte sa zakonskom snagom, kojima je u centralističkoj državi stvorena centralistička crkva, a koja je nasilno i bespravno progutala Crnogorsku crkvu.
Do kraja nezavisnosti Crne Gore i do bespravnog ukidanja autokefalne CPC, sakralna pravoslavna dobra (manastiri i crkve i njima pripadajuće nepokretnosti i pokretne stvari) u svojinskom smislu bile su vlasništvo države Crne Gore (koja je imala ius abutendi - pravo raspolaganja nad njima), dok je autokefalna CPC upravljala tim dobrima imala pravo upravljanja, pravo upotrebe, korišćenja i ubiranja plodova (ius utendi i ius fruendi, ali ne i ius possidendi).
Postojeća eparhija SPC u rangu Crnogorsko-primorske mitropolije je okupacijom došla u posjed crkava i manstira i crkvenih nepokretnosti, koji su bili u vlasnistvu Crne Gore, a kojima je do tada upravljala CPC, a država Crna Gora bila je njihov vlasnik. Ona nije mogla steći okupacijom pravo svojine, jer na nepokretnosti se okupacijom ne može zasnovati svojina, u tom smislu ne važi pravilo “res nullius cedit occupanti“/ “ničije stvari pripadaju onome ko ih prvi zauzme”.
Srpska pravoslavna crkva je, elem, putem uzurpacije došla u posjed tih dobara i ona decenjama njima gospodari, rentira ih, ostvaruje profit, iako nema svojinska prava, već “manljivu državinu”, to jest ima faktičku stvarnu vlast nad njima, stečenu silom prevarom i zloupotrebom povjerenja (Vi, Clam et Precario). SPC u Crnoj Gori, nije mogla postati njihov vlasnik ni putem građansko-pravnog instituta koji se zove Održaj (Usucapio, praescriptio longi temporis), zato što nije imala pravilan zakoniti razlog, pravni osnov (iusta causa) i zato što se ponašala zlomisleno (mala fides) i nesavjesno. To će reći, SPC je bila je svjesna ili je mogla i morala biti svjesna da stvari koje drži u posjedu nijesu njene, već su otete od drugoga.
U članu 845 Opšteg imovinskog zakonika za Crnu Goru (iz 1888) definiše se nezakoniti i nesavjesni održaj i u tom smislu se kaže: “Razumije se da onaj koji nešto drži u zloj misli, nikada ne može stvar održajem steći”. U doba nezavisne Crne Gore do 1918. godine bilo je regulisano da se nepokretna crkvena dobra (crkvene i manastirske zgrade i zemljišne nepokretnosti i mobilijar) ne mogu prodavati, ustupati, zamjenjivati. To je regulisano i u Ustavu pravoslavnih konsistorija u Crnoj Gori iz 1904. godine članu 109 i 116. Znači, država Crna Gora je bila ta koja je svojinski raspolagala crkvenom imovinom.
Pravoslavne crkve, hramove u nezavisnoj Crnoj Gori do 1918. godine, gradili su, podizali i obnavljali država Crna Gora i crnogorski narod i Crnogorska crkva, odnosno, organi svjetovne vlasti-vladar-suveren, uz pomoć duhovne vlasti, te bratstva, sela, plemena…
Primjera radi, od 1860. do 1910. godine, kad je Crnom Gorom upravljao knjaz Nikola, u nezavisnoj Crnoj Gori podgnute su 163 nove crkve, obnovljeno je 112 crkava, podignuta su dva manastira, dok je 12 manastira obnovljeno. Nad njima je vlasništvo imala država Knjaževina Crna Gora, a Crnogorska crkva je njima upravljala, administrirala, kao i crkveno-opštinski odbori. Te crkve i manastire nije podigla i obnovila na crnogorskom državnom teritoriju, zemljištu (a pravni je princip da «nepokretnosti dijele sudbinu države») Srpska pravoslavna crkva, niti Srbija, već Crna Gora, njeni državni organi i njen narod, uz pomoć i poklone dobrotvora, donatora i oni su pripadali državi Crnoj Gori na čijoj se teritoriji nalaze i njenom narodu i Crnogorskoj crkvi kojima je ista upravljala u vjersko-duhovnom administrativnom smislu i značenju, a ista, crkvena bila je subordinirana i odgovorna za njih suverenoj i supremativnoj državnoj vlasti Crne Gore. To su očigledne pravo-istorijske činjenice.
Ne postoji nijedan validan akt kojim se crnogorska država 1918. godine odrekla svoje svojine nad sakralnim pravoslavnim dobrima, niti postoji kanonski, zakoniti akt kojim se Crnogorska crkva odrekla svojih prava upravljanja tim dobrima. Kralj, Vlada Crne Gore, Crnogorska narodna skupština i CPC nikad se nijesu, niti su htjeli, niti su pravno imali mogućnost da to učine, odrekli prava svojine i upravljanja nad tim dobrima. To nijesu uradili nijednom vrstom pravnog posla. Ni poslovima, raznim ugovorima među živima (actus inter vivos) ni u slučaju smrti (mortis causa), dakle, ni zavještajem (testamentom), ni darovštinom (poklonom, donacio), ni bilo kakvim kupoprodajnim ugovorom (emptio), niti bilo kojim institutom nasljednog prava, nasljeđivanja (ab intestate) to nije urađeno, niti je moglo preći u svojinu SPC, odnosno, njene mitropolije Crnogorsko-primorske.
U doba nezavisne Crne Gore do 1918. sva imovina, pa i crkvena, imala je svog vlasničkog i državinskog titulara. Član. 843 Opšteg imovinskog zakonika kaže:
“Pošto u Crnoj Gori nema zemlje za koju se ne bi znalo čija je (jer kad nije pojedinca čovjeka ili kuće, tad je bratstva, plemena, crkve itd.), neka niko ne misli da, raskrčiv ili ogradiv međom ili plotom kakvu zemlju, on tijem postaje njen vlasnik. Takva zemlja i poslije toga ostaje onoga čija je, pa baš i kad bi je vlasnik i sasvim zapustio.”
Država Crna Gora je, dakle, imala vrhovnu, suverenu vlast (suprema potestas) i svojinu nad pravoslavnih hramovima (crkvenim objektima i manastirima). U Ustavu pravoslavnih konistorija u Knjaževini Crnoj Gori iz 1904. godine u članu 109 se kaže:
Nepokretna dobra crkvena ne mogu se prodavati, zamjenjivati ili inače ustupati. Ako interes dotične crkve zahtijeva da bi trebalo kakvo dobro prodati ili promijeniti sa drugim, u ovakvom slučaju konsistorija će prethodno učiniti sve potrebne izviđaje i tada će podnijeti predlog Ministarstvu prosvjete i crkvenih djela. Posljednja riječ u ovakvim stvarima pripada Knjaževskoj Državnoj vlasti”.
Zakonske norme, u doba nezavisne Knjaževine i Kraljevine Crne Gore, istorijski i pravno, bile su sasvim jasne i one preciziraju da je država Crna Gora vlasnik sakralnih pravoslavnih dobara u Crnoj Gori (a da je Crnogorska crkva bila njihov korisnik, držalac), te da je, bez sumnje, jedino državna vlast Crne Gore mogla odlučiti mogu li se prodavati ili ustupati na korišćenje (davati u zakup, arendu) nepokretna pravoslavna dobra. To pravo Crkva nije imala tada u nezavisnoj crnogorskoj državi.
Bonus video:
