Ovdje, kod nas, niko nikad nije dijelio Crkvu, niti je, ne daj Bože, ”pravio” neku drugu, pored Jedne i jedine - bez obzira na različita politička pa i identitetska uvjerenja.
Kada je prije sto godina izvršeno ujedinjenje južnoslovenskih naroda a istovremeno i državna integracija srpskih narodnih teritorija, Crnogorci su ostvarili sopstveni ideal i cilj svih njihovih novovjekovnih vladara. Način na koji je to ujedinjenje izvršeno - donio nam je unutrašnje razmimioilaženje po političkoj osnovi, i nesrećno prolivanje bratske krvi u nemirima koji su uslijedili poslije 1918. Nijesmo se mogli složiti je li nam važnija sama držva - koju su preci stvarali, ili ostvarenje predačke ideje kojoj je ta ista država težila? Ogoljena istorijska fakta govore, da je tom prilikom, jednog istinski rodoljubivog vizionara i vlastodršca (diktatora), zamijenio drugi - isti takav. A kako i ne bi bio isti, kad mu je bio rođeni unuk?!
U takvim istorijskim okolnostima došlo je i do uspostavljanja jedinstva Pećke patrijaršije - pod imenom Srpske pravoslavne crkve. Po tom pitanju nije bilo nesuglasica. Pravoslavna crkva sa prostora bivše Kraljevine Crne Gore sa svim svojim sveštenstvom, ušla je u sastav SPC. Čak je i crnogorska vlada u egzilu, koja nije bila saglasna sa formom političkog ujedinjenja, crkvenom ujedinjenju prigovorila samo to - što se novo crkveno sjedište seli iz Peći u Beograd. Ni slova protiv pristupanja Cetinjske mitropolije i susjednih eparhija, obnovljenoj Patrijaršiji!
A da li su baš svi crnogorski sveštenici podržali crkveno ujedinjenje? Ovih dana, u našim medijima se manipuliše ličnim sudbinama nekolicine sveštenika koji su bili pristalice kralja Nikole - ali sad ću sve da objasnim. Riječ je o desetak čestitih ljudi (što sveštenika, što bogoslova), koji su se momentalno stavili na stranu političkog ustanka koji je podržavao povratak kralja Nikole u zemlju, a da pri tom niti jedan od njih nije istupio iz svešteničke službe u obnovljenoj SPC, niti dovodio u pitanje crkveno ujedinjenje. Poređenja radi, u njihovo vrijeme imamo četiri crnogorska arhijereja i jednog đakona koji su potpisali akt o crkvenom prisajedinjenju, a imamo oko 20-ak domicilnih sveštenika koji su aktivno učestvovali u radu Podgoričke skupštine. Većinsko preostalo sveštenstvo, koje nije bilo politički aktivno, podržalo je integrativne procese. Ali, vratimo se našim federalistima/zelenašima u mantiji. Oni su podjednako i istovremeno posvjedočili svoju odanost Božijoj crkvi, a i kralju sa kojim su proveli svoj životni vijek:
Za arhimandrita Nikodim Janjuševića stvarno bi se moglo reći da je u periodu od 1919. do 1926. bio ne samo u političkom izgnanstvu, već i u nekoj vrsti crkvene izolacije. Niko ne može, sa sigurnošću, da objasni šta je radio u Americi nekoliko godina, u crkvi Svetog Vasilija Ostroškog kod Detroita, ali znamo da je za svoje aktivnosti i odanost starom kralju, od crnogorske vlade, odlikovan ”Obilića medaljom”. Međutim, to i nije od presudnog značaja, pošto se uskoro vratio u Crnu Goru i nastavio službu kao klirik SPC, pomilovan od kralja Aleksandra. Baš ovom kralju je, kao nastojatelj manastira Župa kod Nikšića, Nikodim podigao spomen-česmu, pa je, sve skupa uzevši, u ovoj ličnosti teško naći nekog dosljednog oponenta ujedinjenju. Ubijen je 1941, kad je ubijena i Kraljevina Jugoslavija.
Dvorski sveštenik Antonije Jakšić, napustio je Crnu Goru još u januaru 1916, zajedno sa kraljem Nikolom, ali je već 1921. vraćen u zemlju i pomilovan. Služio je kao paroh SPC, sve dok ga domaći komunisti nijesu osudili na robiju 1945.
Sveštenik Miloš Turčinović je kao civil bio u političkom egzilu u Gaeti. Po povratku u zemlju je rukopoložen za paroha čevskog SPC i na toj službi postradao od komunista 1945. Slična je sudbina i popa Pavića Kekovića, koji je po povratku iz Gaete rukopoložen, i postavljen na službu paroha u Banjanima, gdje su ga komunisti likvidirali 1942. Eto kakva nam je istorija. Navodni borci za ”nacionalnu samobitnost Crnogoraca”, ubijali su ”bez suda i presude” najodanije saradnike kralja Nikole - samo zato što su ovi bili sveštenici crkve Božije.
Protojerej Simo Martinović poznat je kao federalista po političkom opredjeljenju, naklonjen učesnicima Božićnog ustanka. Međutim, nikada nije doveo u pitanje svoju službu u SPC, u kojoj je sticao visoka crkvena zvanja, među kojima i titulu ”arhijerejskog zamjenika”. Takođe, pop Ilija Jovićević, svojevremeno interniran u Sarajevo, kao protivnik političkog ujedinjenja, ubrzo je vraćen u Crnu Goru, gdje je do kraja života obavljao službu paroha ceklinskog, Mitropolije crnogorsko-primorske SPC.
Iz konadžijskog kraja, u Gaeti su boravili sveštenik Ilija Kapa i teolog Milo Kapa. Obojica su se 1921. vratili u domovinu. Prvi se upokojio kao paroh konadžijski SPC, a drugi je bio dugogodišnji profesor međuratne Cetinjske bogoslovije i nastavnik vjeronauke u svetovnim školama Zetske banovine.
Vrlo privržen kralju Nikoli i akterima Božićnog ustanka bio je i protojerej Jovan Jovetić, koji se upokojio pred Drugi svjetski rat kao penzionisani paroh ćeklićki SPC, vrlo radan i aktivan sveštenik Mitropolije na obnovi ćeklićkih hramova upravo u periodu poslije 1920.
Ovaj spisak časnih crnogorskih sveštenika završavam imenom uglednog protojereja-stavrofora Mihaila Borozana, koji je, još kao momak bio učesnik Božićnog ustanka, nesumnjivi pristalica kralja Nikole, nasuprot vlasti dinastije Karađorđevića. Po okončanju ustanka, on završava Cetinjsku bogosloviju i život provodi kao ugledni sveštenik, najprije paroh kosijerevsko-bokovski, a potom i cetinjski. Upokojio se kao arhijerejski namjesnik Cetinjskog mitropolita Danila Dajkovića.
Ne bih da se opredjeljujem između političkih opcija koje su prije sto godina dijelile Crnogorce. Sad nam treba jedinstvo, a ne međusobne podjele. U tom smislu i podsjećam javnost kako nikada u istoriji nije bilo crnogorskih sveštenika koji su radili protiv kanona i jedinstva Pećke patrijaršije, ma kakvi da su bili njihovi lični politički stavovi. Jer, Pećka patrijaršija je, kako piše Sveti Petar Cetinjski, slava mu i milost - "mati svijeh srpskijeh crkavah, u koju su patrijari naši stojali i koju su cari naši ogradili". (Poslanica Crnogorcima i Brđanima, 1822.)
Autor je rektor Cetinjske bogoslovije
Bonus video:
