Brzina širenja i ubitačnost novog korona virusa je primorala države i vlade na relativno brzu akciju. Ipak, bez obzira na dnevnu političku retoriku o angažovanju svih kapaciteta nacionalnih država i uvođenju sveobuhvatnih mjera kako bi se usporilo širenje zaraze, svjedoci smo neadekvatnih odgovora na pandemiju. Ta neadekvatnost je proizvod dva faktora.
Prvi je malo znanje o ovom virusu. Zato su reakcije država i vlada bile očekivane i ostale su u okvirima ranijih modela kriznog menadžmenta. Ipak, više nego ikada do sada znamo koliko ne znamo, i to nije obavezno loša stvar jer se uvijek može naučiti više kako bi se našao adekvatniji odgovor za ovu i buduće pandemije. Drugi je sistemski faktor koji je, na nesreću, manje podložan korekcijama baziranim na novostečenom znanju i novim iskustvima. Pandemija novog korona virusa je u pitanje dovela osnovne političke, ideološke i ekonomske pretpostavke kapitalizma i neoliberalnog ekonomskog modela na kojem počiva savremeni svijet. Još je više ogoljeno dosadašnje neuspješno skrivanje brojnih nedostataka svakojakih vladajućih struktura u raznim zemljama. Pokazalo se da država još uvijek (ili sada više nego ikada ranije) može i treba da igra značajnu ulogu u životima građana. Krizni menadžment podrazumijeva, između ostalog, državno planiranje očuvanja ekonomskih resursa, održavanje potrebnog nivoa zaliha vitalnih proizvoda, kao i kontrolisani model distribucije tih proizvoda u vrijeme krize. Ovaj sistem je kod nas davno napušten, pa je u okviru crnogorske verzije neoliberalnog ekonomskog modela zdravstvo svedeno na niske grane, i zato danas nema dovoljno ljekara i drugog medicinskog osoblja, nema neophodne zalihe bazične zaštitne medicinske opreme, testova i respiratora. Virus je pokazao da nedostastaju i pare, i politička volja, ali i humana razvojna vizija društva. Zdravstvo, nažalost, nije jedini crnogorski neoliberlani Vaterlo. Slična je situacija i u drugim oblastima. Na sreću, višemilionske donacije su ovog puta djelimično pokrile tu sistemsku rupu, ali je jasno da je ovakva situacija dugoročno neodrživa. Patetično zvuči hvalisanje o 10.000 tona pšenice iz Francuske koja će podmiriti višemjesečne potrebe Crne Gore. Oslanjajući se na raniju procjenu i model kriznog menadžmenta koji je projektovao neophodnost od 90 hiljada tona pšenice godišnje (zato su i postojala ona tri silosa od po 30 hiljada tona: Nikšić, Spuž i Bar), bolji poznavaoci ove materije će brzo sračunati da je Crnoj Gori potrebno oko 7.500 tona pšenice mjesečno. Dosadašnja, kao i ona najskorija uvjeravanja akademika, političara i profesionalnih ideologa o funkcijama slobodnog tržišta koje sve reguliše i dovodi u stanje neohodnog balansa, pokazala su se ne samo potpuno neutemeljenim, već i kao element koji znatno pogoršava kriznu situaciju. Novi korona virus nam je jasno pokazao dubinu i ubitačne efekte mnogih ekonomskih, socijalnih, kulturnih i rasnih raslojavanja i nejednakosti, kao direktnih posljedica strukture i logike na kojima počiva model neoliberalnog kapitalizma. U svijetu uređenom po rigidnim i nemilosrdnim pravilima nacionalnih država i kapitalizma, smrtonosni virus je udesetostručio već postojeću ranjivost značajnog segmenta stanovništva u svakoj državi. Istovremeno, odgovor na pandemiju je militarizovan, pa smo se svi našli na prvim, drugim, trećim… linijama odbrane, i postali smo “vojnici” u “ratu” protiv globalne pošasti. Militarizacija odgovora na zdravstvenu krizu je, kao holivudski slogan, odmah preuzeta širom svijeta. Mnoge države, uključujući i Crnu Goru su, svaka sa svoje virusne Bojne Njive, inicirale planove za “otvaranje ekonomije”. Ono što je ova militarizacija krize zanemarila (ili namjerno marginalizovala) jeste činjenica da ova pandemija ne mjeri vojničke sposobnosti države i građana, već prije svega testira našu humanost. Doskorašnja slabašna nada da je virus usporio decenijski svakodnevni napor nacionalnih vlada i prvosveštenika neoliberalne ekonomije da prioritizuju bogatstvo u odnosu na život se raspršila onog trena kada su nacionalne vlade počele ovu krizu da posmatraju prvenstveno kroz ekonomsku, a ne kroz zdravstvenu vizuru. Američki odgovor na pandemiju je da se “rat” protiv korona virusa sada mora mjeriti ekonomskim metrom jer postoji opasnost od uništavanja “američkog načina života”, kako je ustvrdio bivši guverner američke države Nju Džersi, Kris Kristi. Američki predsjednik Donald Tramp je, u pauzi između plasiranja teorija zavjere o porijeklu virusa i pljuvanja po svima koji se usude da mu upute kritiku, zavapio da se američka ekonomija ne može zatvoriti na pet godina. Stanovništvu je ponuđena lažna dilema između spasavanja ekonomije i spasavanja života određenog broja građana, kao da se radi o nepovezanim stvarima i kao da ekonomija može biti obnovljena angažovanjem bolesne ili već upokojene radne snage. Utisak je da mnoge nacionalne vlade nijesu briljirale na ranije pomenutom ispitu humanosti pred koji nas je stavio novi korona virus. Svi nacionalni planovi o “otvaranju ekonomije” imaju dvije zajedničke karakteristike: insistiranje na pomenutoj lažnoj dilemi, i prebacivanje odgovornosti za usporavanje širenja zaraze sa zdravstvenog sistema države na građane. Istovremeno, ostaje nejasno da li će i u kojem obimu države, uključujući i Crnu Goru, nastaviti da prate situaciju tako što će testirati sve građane više nego jedanput, pratiti i testirati goste kojima se turistički poslenici nadaju, i obezbijediti poslodavcima i zaposlenima neophodnu zaštitnu opremu. Ako država nema mogućnosti da često testira sve građane i poslodavcima obezbijedi potrebnu zaštitnu opremu, “otvaranje” ekonomije može imati smrtonosne posljedice za mnoge. Važno je ne zaboraviti da izolacija i restrikcija kretanja istovremeno štite svakog od nas pojedinačno, ali čine i osnovu društvenog pakta koji značajno prelazi nacionalne granice. Narativ o visokoj cijeni ekonomskog kolapsa kreirao je potrebu da se pravi strašan, ali lažan i nepotreban izbor između profita i života. Nameće se pitanje - koji je to broj mrtvih koji je prihvatljiv i za vladajuću strukturu u određenoj državi, i za njene stanovnike, kao moguća ili vjerovatna cijena “otvaranja” ekonomije? Zaboravlja se činjenica da se planskim i postepenim relaksiranjem uspostavljenih ograničenja, uz pojačane mjere zaštite - čestim testiranjem svih građana i svakodnevnim praćenjem razvoja pandemije - mogu sačuvati i životi i ekonomija. Naravno, post-pandemska ekonomija neće imati mnogo sličnosti sa onom koje se sjećamo od prije šest mjeseci. Insistiranje na ekonomskom diskursu takođe marginalizuje važnu diskusiju o spremnosti i sposobnosti države da uspostavi balans između neophodnosti ekonomskog preživljavanja i adekvatnih mjera praćenja i kontrole širenja zaraze. Osim toga, davanje isključivog primata ekonomskom metru je podložno raznovrsnim interpretacijama, pa i ovoj: gdje leže prioriteti vladajuće strukture i dominantnih ekonomskih aktera u državi u vremenu pandemije? Nema te maske i rukavica sa kojima se slikaju državni zvaničnici koje bi mogle relativizovali ovakvu interpretaciju. Takva pitanja su uvijek neugodna, a dobijaju dodatno značenje i dodatnu specifičnu težinu u godini pandemije koja je, istovremeno, i izborna godina.
Bonus video:
