Odgovarajući na pitanje da li je Crkva ugrozila sekularni karakter Crne Gore, kandidat za premijera i njegov savjetnik pomenuli su simfoniju crkvene i državne vlasti, a da nijesu objasnili kako vide savremeno ostvarivanje tog instituta iz epohe vizantizma. No, pođimo redom.
Hrišćanska crkva nije samo religijska organizacija, već i organizacija koja ima svoju ideologiju i socijalno-religijski ideal odnosa u društvu. Deset judejskih zapovijesti implicitno ispostavljaju zahtjev državi da zakonima i institutima države obezbijedi njihovo ostvarivanje. Dvije hrišćanske zapovijedi ljubavi - ljubi Boga i ljubi bližnjega svoga kao sebe samog - takođe su implicitni zahtjev državi da ima institute čiji zadatak je zaštita crkve i međusobna solidarnost građana.
Nakon što je Rimsko carstvo prihvatilo hrišćanstvo, došlo je do ocrkovljenja imperije. Rimski biskup postao je papa - sveti otac svih hrišćana. Imperator (car) je mogao to postati na razne načine, ali je papa činom krunisanja potvrđivao da je to i božija volja. Nekoliko vjekova poslije propasti Rimskog carstva ustalile su se dvije tradicije u odnosu crkve i države, katolička i pravoslavna (vizantijska). Osamstote godine veliki osvajač Karlo Veliki klečao je pred papom u Bazilici Svetog Petra u Rimu, dok ga je ovaj proglašavao imperatorom Svetog Rimskog carstva. Kad je car ustao, papa je pao ispred njega ničice na zemlju, kao što su činili rimski biskupi u vrijeme Rimskog carstva. Uslijedila je borba za prevlast između pape i kraljeva novih država koje su se rađale. Poslije nekoliko vjekova uspostavljen je papizam (papski cezarizam). Papa je nadređen svim kraljevima. Svakom kralju papa šalje kardinala da ga u njegovo ime kontroliše u upravljanju zemljom.
U Vizantiji se uspostavio drugi model - simfonija (sazvučje) duhovne i svjetovne vlasti. Dvojedinstvu imperatora i patrijarha potčinjeni su obojica (iako se simfonija ostvaruje carskom voljom i njegovom vlašću). Saglasno drugoj poslanici apostola Pavla Solunjanima, antihrist ne može doći da ovlada ljudima ako ne uspostavi kontrolu nad imperatorom. Pošto to nije moguće dok vlada jedinstvo duhovne i svjetovne vlasti, u pravoslavnoj tradiciji simfonija patrijarha i imperatora postala je religijski institut spasenja. Simfoniju kao ideal odnosa duhovne i svjetovne vlasti naslijedile su sve pravoslavne zemlje i crkve.
Luterova i Kalvinova reformacija katoličanstva proizvela je i treću hrišćansku tradiciju u odnosu vjere i vlasti. Protestanti su odbacili svetost pape i Crkve. Crkva kao organizacija je faktički nestala i svaki protestant odgovoran je direktno Bogu. Kad su pitali Džordža Buša zašto je odlučio da udari na Irak, odgovorio je: „Bog mi je rekao“.
Bitna razlika tri konfesije je to što u pravoslavnoj tradiciji Crkvu čini zajednica klera i vjernika, a u katoličkoj samo kler. U protestantskoj tradiciji kler nema čvrstu organizaciju, niti je nadređen vjernicima u tumačenju dogme. Tri tradicije proizvele su tri veoma različita tipa modernog društva. U pravoslavnoj tradiciji - kolektivizam (sabornost), u protestantizmu individualizam i liberalnu demokratiju, u katolicizmu stanje koje je između ova dva pola. Zato se u XX vijeku komunizam „primio“ u svim evropskim pravoslavnim zemljama (Bernštajn je govorio da su boljševici vanbračna djeca pravoslavlja), takođe u nekoliko katoličkih, ali ni u jednoj protestantskoj. Nakon što je u XIX vijeku odvojenost crkve od države (termin Tomasa Džefersona) prihvaćena kao civilizacijsko demokratsko dostignuće koje doprinosi jednakosti ljudi, u sve tri hrišćanske tradicije crkva se bori da bude korektivni faktor u pitanjima tradicije i pozitivnog morala. To crkvu, nažalost, upliće u političko odlučivanje, prije svega o pitanjima ličnih sloboda i ravnopravnosti.
U kolijevci pravoslavlja Grčkoj, uvažavanje stavova Crkve vlast ističe i u simboličkoj formi. Na primjer, mandatar odlazi kod crkvenog poglavara na konsultacije.
Zbog specifičnih istorijskih okolnosti, simfonija duhovne i svjetovne vlasti u Crnoj Gori trajala je duže nego u drugim pravoslavnim državama. Ona je prvi vijek i po epohe Petrovića ostvarivana tako što je vladika, kojeg su Crnogorci imenovali na Crnogorskom zboru, istovremeno bio pravoslavni mitropolit. Pošto je to trajalo do relativno nedavno (do početka druge polovine XIX vijeka), svijest o jedinstvu Crkve i države i danas je prisutna kao tradicija u svijesti Crnogoraca. Do obnavljanja Pećke patrijaršije, crnogorski mitropoliti smatrali su sebe egzarsima pećkoga trona, tj. poglavarima samostalne Crkve, koja je nekad bila u jedinstvu sa Pećkom patrijaršijom. Knjaz Danilo je odvojio svjetovnu od duhovne vlasti, a kralj Nikola pomagao Crkvu, koja je podupirala njegov autoritet i doprinosila učvršćivanju crnogorske države. Tokom stotinu godina od nestanka crnogorske države 1918, pravoslavna crkva u Crnoj Gori djejstvovala je u okviru Srpske pravoslavne crkve. SPC je, u uslovima sekularizma, jedinstvo duhovne i svjetovne vlasti zamijenila uzdizanjem mita srednjovjekovne „svetorodne“ dinastije Nemanjića, koja je tu Crkvu osnovala. Zbog toga je Mitropolija crnogorsko primorska, od 1918, u izvjesnoj mjeri oslabila vezu sa crnogorskom državnom tradicijom u korist tradicije srednjovjekovne srpske države. Stoga crnogorski independisti gledaju s podozrenjem na obnavljanje prisnosti između vlasti i Crkve.
Slučajni državnik Đukanović, ni prije ni poslije referenduma o nezavisnosti, nije razmišljao kako da se kod pravoslavne crkve u Crnoj Gori oživi njena veza (i) sa crnogorskom državnom tradicijom. Dovoljno mu je bilo da sa Crkvom trguje od izbora do izbora, u svrhu očuvanja svoje vlasti.
Kada je nedavno krenuo u napad na imovinu Crkve da bi slomio njenu moć i uticaj (možda i iz lukrativnih razloga), nije bio svjestan da je time napao na podsvjesni pravoslavni i svjesni istorijski identitet većine pravoslavnih građana. Narod i kler su se objedinili u suprostavljanju diktatoru. Solidarnost s Crkvom pojačalo je i to što se Đukanović ispoljava kao antihrišćanski osvajač. Niti ima razumijevanja za ljubav prema Bogu, niti ljubi bližnje kao sebe (pravoslavna tradicija traži više - da se bližnji ljubi više od sebe). Godinama klikće da je pobijedio svoj narod, i da ga kritikuju samo oni koji su gubitnici u tranziciji čiji je on pobjednik.
Pretvaranjem države u diktaturu, Đukanović je doveo u pitanje civilizacijsku opravdanost njenog postojanja. Besmisleno je raspravljati da li je učešće Crkve u sveopštem buntu bilo legitimno. Crkva je odigrala ulogu iz pravoslavne simfonije i pomogla da se crnogorska država spasi od daljeg rastakanja. Ali, o dva pitanja mora se raspravljati. Prvo je pitanje brzine kojom će se politički život povratiti u ustavno stanje sekularizma. Po izjavama lidera tri koalicije, a takođe i crkvenih ljudi, poslije formiranja vlade vlast će se preseliti u institucije, a crkva vratiti u hramove. To jest uspostaviće se Ustavom predviđeno stanje (što nije bio slučaj u doba vlasti Đukanovića i DPS-a).
Drugo pitanje je politički osjetljivije. Svako oživljavanje tradicije prožimanja vlasti i Crkve neminovno smanjuje demokratska dostignuća sekularizma. Na primjer, osvještavanje javnih institucija u multikonfesionalnoj državi, u svakoj izvedbi doprinosi slabljenju građanske harmonije. Uvlačenje Crkve u sferu političkog odlučivanja o pitanjima koja se rješavaju suverenom voljom građana nezavisne države izazvalo bi pozornost prema Srpskoj pravoslavnoj crkvi i pomenutom njenom dvadesetom vijeku.
O tome treba da vode računa i Crkva i vlast. Parafrazirajući Berđajeva, ako se tradicija ne obnavlja tako da nas čini jačima, onda se od nje može napraviti izdajstvo učinjeno u prošlosti.
Bonus video:
