Shvatanja popisa kao monotone statističke procedure je, iz istorijske perspektive, relativno skorašnja pojava i veže sa za države sa jakim državnim sistemom i institucijama i/ili uokvirenim nacionalnim identitetom. Kako Crna Gora ne ispunjava niti jedan od ta dva uslova, naravno da je i predstojeći popis (naredne godine) visokoispolitizovano pitanje.
Do popisa 1948. godine u Crnoj Gori nije bilo zvanične identifikacije po nacionalnoj, već samo po vjerskoj pripadnosti. U knjaževini/kraljevini Crnoj Gori i Kraljevini SHS/Jugoslaviji možemo samo da pratimo konfesionalni odnos stanovništva Crne Gore. Na prvim popisnim listama iz 1910. godine nije bilo rubrike za nacionalno opredjeljenje, već samo za vjere (pravoslavna, muhamedanska, katolička) i maternji jezik. Interesantno je da taj popis nije prepoznavao ni Arbanase. Sa druge strane, kada su u to vrijeme državljani Kraljevine Crne Gore u velikom broju stizali na ostrvo Elis u Njujorku, većinom su se izjašnjavali kao Crnogorci, čime su ipak pokazivali stav ka svom identitetu.
Na popisu 1948. godine u Crnoj Gori je bilo preko 90% Crnogoraca, očigledno svih vjera, što se može pripisati kako konačnoj želji za samodefinisanjem u odnosu na objektivnu identitetsku represiju iz perioda Kraljevine Jugoslavije, želji pobjednika rata za nacionalnim jedinstvom, ali i manjku opcija i mogućem strahu kod dijela građana da izađu izvan državno proklamovanog narativa.
Tokom perioda postojanja SFRJ, imali smo promjenu u strukturi populacije Crne Gore uvođenjem nacionalne odrednice Musliman i pojavom Jugoslovena. Primjetna je i određena oscilacija u broju Srba. 1971 bilo je 7,46 % Srba. 1981. godine samo 3,32 %. Popis iz 1991. godine (Crnogorci 61,9 odsto, Srbi 9,3 odsto) daje suštinski nacionalni prikaz Crne Gore, koji će nakon toga ući u identitetsku krizu događajima 90-ih i referendumom 2006. godine. Ovaj turbulentni period pratila je evolucija postkomunističkih identiteta, gdje je došlo do sve izraženijeg potenciranja posebnosti crnogorske nacije, sa jedne strane, i ideološkom zamjenom odbrane jugoslovenstva sa odbranom srpstva, sa druge strane. Takođe, imali smo evoluciju i cijepanje muslimanskog identiteta u bošnjački i muslimanski. Treba naglasiti da su promjene iz 2003. godine (Crnogorci 43,2 odsto, Srbi 32 odsto) u odnosu na 1991. posljedica i migracija izazvanih ratovima na prostorima Jugoslavije, odnosno, prilivom većeg broja izbjeglica u Crnu Goru i odlascima iz Crne Gore iz ekonomskih razloga. Popis iz 2011. godine (Crnogorci 45 odsto, Srbi 28,7 odsto) doveo je do male fluktuacije procenata u odnosu na 2003. godinu, ali, ono što je bilo očigledno, jeste da se crnogorski identitet polako širio ka srpskom, ali istovremeno da djelimično i gubi podršku kod građana Crne Gore katoličke i islamske vjeroispovjesti
Činjenica na koju se uvijek u Crnoj Gori mora računati jeste da razlike u nacionalnom opredjeljivanju u nekom trenutku mogu biti kulturološke ili identitetske, ali i to da nacionalna identifikacija nije tako snažna kao kod građana u državama okruženja.
Crna Gora je u osnovi i dalje zajednica potomaka nezavisnih komuna (plemena, knežina) i lokalnih izolovanih kulturnih zajednica koje su među prvima na Balkanu izgradile svoju državu. I danas u Crnoj Gori skoro pa svi njeni građani prije svega određuju svoj identitet u relaciji sa crnogorskim. Razne varijacije i promjene su i dalje suštinski reagovanje na državnu politiku ka čijoj centralizaciji se tradicionalno gaji otpor.
Od nominalno nacionalnog, mnogo je bitnije fundamentalno ideološko opredjeljenje. Trenutno je ono takvo da Crna Gora treba da bude nezavisna, građanska, isključivo zapadno orjentisana država. Agresivno suprotstavljanje takvom ideološkom konceptu i ugrožavanje istorijskog prava na crnogorsko samoopredjeljenje, mogu dovesti do većih pomjeranja u odnosu stanovništva prema nacionalnom pitanju. Izgleda da taj koncept i dalje ne razumiju mnogi politički faktori, koji nastoje da rezultate popisa iskoriste za svoje potrebe.
Autor je istoričar
Bonus video:
