“Ne može se isključiti oružani napad na Švedsku”, ovim oštrim riječima je švedski ministar odbrane Peter Hultqvist pre nekoliko nedjelja opravdao činjenicu da armiji njegove države treba gomila novca. Novca koji su joj političari već odobrili, i to puno: u poređenju sa prethodnim periodom povećanje vojnog budžeta Kraljevine Švedske za vremenski okvir 2021-2025. iznosi cijelih 40%, a u poređenju sa 2014. godinom čak 85%. A 2014. je bila godina kad je Rusija anektirala ukrajinsko poluostrvo Krim, a na istoku Ukrajine potpirila separatistički rat.
Taj momenat označava zaokret u odnosima Zapada i Rusije: od kooperacije ka nepovjerenju. To se ne osjeća samo na prostoru Baltika, nego i na krajnjem sjeveru Evrope - tamo gdje NATO država Norveška ima kratku ali direktnu granicu sa Rusijom i gdje su nominalno neutralne države Švedska i Finska prisiljene da razmišljaju koju će poziciju zauzeti prema vojnoj sili u svom istočnom susjedstvu: Rusiji, koja sve više konfrontativno nastupa.
Borba za stratešku dominaciju
Vidivi znak ruske pretenzije za prevlast u arktičkom regionu je početkom novembra bilo testiranje nove hipersonične rakete tipa “Cirkon” na istoku Barencovog mora. Raketa može da pogodi ciljeve u prečniku od oko 1.000 km i doseže devetostruku brzinu zvuka za nekoliko minuta. Time Rusija može da kontroliše tzv. Bären-Lücke (“Medveđi jaz”) između Sjevernog pola, Björnöya i Spitzbergena. Taj region ruski ratni brodovi moraju da preplove ako iz baze svoje flote u Murmansku žele da uplove u sjeverni Atlantik, a Zapadni brodovi ako žele da uđu u Barencovo more.
“Medveđi jaz” je time, iz vojno-strateške vizure, od odlučujućeg značaja - sličnog onom koji ima tzv. Giuk-Lücke (“Greenland-Iceland-UK-Gap”), koji je prolaz za pomorski saobraćaj između sjevernog dijela Atlantika i Norveškog mora. A pošto se kroz “Giuk jaz” prostiru i kablovi visokih performansi između Sjeverne Amerike i Zapadne Evrope - koji su u svim starteškim planovima definisani kao kritična infrastruktura - kontrola nad ovim regionom je od izvanrednog značaja.
Novi značaj područja između Medveđeg i Guikovog jaza vidi se i u povećanoj frekvenciji manevara, kojim članice NATO-a demonstriraju svoje prisustvo: i to teškim naoružanjem. U septembru je Norveška zajedno sa Britanijom održale vojne vježbe na sjevernom vrhu Norveške: nakon što je u proljeće odbila da učestvuje u sličnom manevru jer se plašila da bi to moglo u Moskvi biti ocijenjeno kao provokacija u bilateralnim odnosima.
Natezanje oko nuklearne podmornice
I dok Rusija sama već godinama masovno naoružava svoju armiju u regionu Arktika, ona vrlo rado poseže za optužbom “neprijateljsko ponašanje” kad nordijske evropske države isto urade. Učešće u septembarskim manevrima pod britanskim vođstvom, Julie Wilhelmsen, analitičarka norveškog Instituta za međunarodne odnose, objasnila je time da Norveška mora da dokaže sopstvenu odbrambenu spremnost i pokaže da nije, kako je Rusija optužuje, samo jedna vrsta produžene ruke Amerike u arktičkom prostoru.
Posebnu pozornost je u avgustu na sjeveru Norveške izazvalo izranjanje nuklearne podmornice SAD “Seawolf”, jedne od najskupljih i najubistvenijih podmornica američke ratne mornarice. Ova podvodna tvrđava je tokom kontrolne plovidbe kroz područje Bären-Lücke izronila u regionu Tromsöa ne bi li izvršila smjenu posade. Kako Norveška na sjeveru zemlje ne posjeduje baze za podmornice, a mornarička baza Haakonsvern kod Bergena se suviše daleko nalazi, smjena posade je morala biti izvršena u jednom fjordu: na civilnom pristaništu Tönsnes kod Tromsöa, koje Norveška namjerava da ubuduće koristi u vojne svrhe. To se lokalnoj ljevičarskoj samoupravi ni najmanje ne sviđa. Svađa između norveške kraljevske vlade i opštinskih lijevih vlasti je trajala od avgusta do oktobra: tek tada je lokalni gradonačelnik dopustio američkoj podmornici da pristane u opštinsku luku i zamijeni posadu.
Ovaj slučaj je interesantan i zbog toga što Norveška ranije imala na sjeveru jednu podmorničku bazu: Olavsvern kod Tromsöa, koja je bila izgrađena za puno para duboko u brdima tog fjorda. Ali 2013. je, neposredno pred rusku invaziju na ukrajinski Krim, prodata privatnim licima odlukom tadašnjeg socijalističkog premijera Norveške Jensa Stoltenberga. On je, na predlog njemačke kancelarke Angele Merkel, potom postao generalni sekretar NATO-a. Ta baza je sada neupotrebljiva za vojne svrhe, jer su od tada puno ruskih brodova u nju pristajali - tako da više ni za koga ne predstavlja tajnu.
Nordijska odbrambena kooperacija
Kao i u Švedskoj, i u Norveškoj su političari prepoznali neophodnost dugotrajnijeg pojačavanja odbrambenih napora iako u Oslu povećanje vojnog budžeta ni izblizu nije toliko dramatično kao u Stockholmu. Norveška se koncentriše na jačanje vojnog prisustva na krajnjem sjeveru zemlje da bi kako-tako mogla da parira naoružavanju Rusije na njenom sjeverozapadu.
Sem toga, ministri odbrane Norveške, Švedske i Finske ove jeseni su produbili već postojeću vojnu saradnju potpisivanjem trilateralnog Ugovora o odbrani, o čijem se sadržaju ne zna puno, kaže Nima Khorrami, istraživačica u Arctic Institute. Ona kaže da su u njemu regulisane specifične obaveze oružanih snaga triju država u slučaju opasnosti a time i formalizovan dogovor postignut još 1950-ih godina, koji je držan u tajnosti.
Khorrami smatra da Oslo, Stockhom i Helsinki ovim ugovorom žele da osiguraju sopstvenu sposobnost da reaguju ako dođe do toga da Arktik bude scena za konflikt u trouglu sila SAD-Rusija-Kina: postoji strah od žestoke reakcije Amerike na sve veće zahvate Moskve i Pekinga u ovom regionu.
Neue Zürcher Zeitung (NZZ)
Prevod: Mirko Vuletić
Bonus video:
