Pandemije imaju nevjerovatnu moć da generišu ili pogoršaju sve dobro prikrivane društvene krize, koje ne samo da dodatno slabe ionako krhke zdravstvene sisteme, već i razotkrivaju mnoge slabosti i mane društvenih organizacija i međunarodnih odnosa.
Gotovo bez izuzetka, većina autora na polju etike i zaraznih bolesti saglasna je da postoji sedam opštih etičkih prinicpa koji se moraju uzimati u obzir prilikom razmatranja donošenja odluka na nacionalnom nivou u kontekstu pandemija i epidemija (pravednost, dobročinstvo, potencijalni benefiti, poštovanje ličnih i kolektivnih prava, lične slobode, reciprocitet i solidarnost), te da postoje najmanje tri ključna etička pitanja vezana za etičku raspodjelu resursa pri individualnoj vakcinaciji u ovim okolnostima.
Prvi princip podrazumijeva podjednako omogućavanje maksimalnih benefita vakcinacije svim pojedincima, uz istovremeno ograničavanje neželjenih uticaja epidemije. Drugi princip podrazumijeva obezbjeđivanje prioriteta za vakcinaciju onim članovima društva koji su na bilo koji način u nepovoljnom ili, pak, nepovoljnijem položaju u odnosu na većinu drugih, uključujući tu i zdravstveno ugrožene pojedince zbog različitih medicinskih stanja i bolesti, kao i onih koji su izloženi socioekonomskoj oskudici i ugnjetavanju. Treći princip podrazumijeva da prilikom alokacije ograničenih resursa sve razlike u rasi, polu ili religiji treba da budu zanemarene na najjednostavniji mogući način kako ne bi naštetitle ili oduzele prioritet ugroženim grupama stanovništva.
Ako su individualna pravila jasna, da li je takva situacija identična i kada poredimo društva? Ili, izgleda, postoje neka društva koja su „jednakija“ od drugih zamo zato što su bogatija? Da li su oni koji mogu „sve“ da plate bolji od ostalih? Da li su oni kojih ima više, pa su veća i zanimljivija tržišta, vredniji od malih i siromašnih? Gdje su nestali solidarnost, reciprocitet i jednaka prava malih društava i društava u razvoju? Ima li tu pravde i jednakosti?
U tako „podijeljenim kartama“, države u razvoju su primorane da prihvataju pomoć, uprkos jakim osjećajima poniženja i obaveze prema donatorima, pri čemu pomoć uvijek dolazi pod određenim uslovima, koji nerijetko predstavljaju miješanje u unutrašnje poslove na načine koji su nametljiviji i od tradicionalnih trgovačkih aranžmana bivših kolonizatora.
I, ne radi se ovdje samo o vakcinama.
U skorašnjem izvještaju Oxfama navodi se da je bogatstvo deset najimućnijih ljudi na svijetu tokom pandemije poraslo za više od 500 milijardi dolara - količinu novca koja bi bila dovoljna da obezbijedi vakcinu svakoj osobi na svijetu, kao i da spriječi da bilo ko zapadne u siromaštvo zbog virusa. A, opet, siromaštvo je nikada izraženije a vakcine nikada nedostupnije. Da li je to svijet za koji se vrijedi boriti?
Izgleda da nismo ni blizu da shvatimo da u svoj svojoj (samo)destruktivnosti, ubijanjima sebe i prirode, svim svađama, konfliktima i uništenjima, istoriju i razvoj ljudske vrste i civilizacije nisu obilježili samo ratovi i bitke, već vaške, buve i komarci, bakterije i virusi. I tako će i biti sve dok ne budemo spremni da dijelimo ovu planetu sa njima i prirodom.
U potpunosti je jasno, donekle i razumljivo, da u svim navedenim kontekstima jednostavno nije moguće istovremeno zadovoljiti sve potrebe i očekivanja i građana i društva u cjelini i od toga ne treba bježati. Međutim, to lidere, posebno razvijenih društava i kompanija, ne abolira obaveze da prilikom donošenja odluka, naročito izvan nacionalnih konteksta, neprestano mjere, vagaju i uspostavljaju prioritete među konkurentnim etičkim vrijednostima na svim nivoima funkcionisanja, jer je to njihova i moralna i politička obaveza kao nadnacionalnih lidera modernog svijeta. Da li je zaista tako ili je svijet postao mjesto gdje svako gleda samo u sopstveno dvorište i u dvorišta koja donose prihode?
Odgovor neka da svaki čitalac za sebe.
Jer, ne radi se ovdje samo o vakcinama.
*Stavovi izneseni u tekstu predstavljaju isključivo lične poglede i razmišljanja autora. Svi ostali pomenuti subjekti imaju svoje stavove , uključujući i poslodavca.
Dr Senad Begić je epidemiolog. Dodatna znanja iz oblasti etike u bio-medicinskim naukama ostvario je kroz program unapređenja obrazovanja iz etike na Balkanu i državama crnomorskog basena.
Bonus video:
