Iako institucija monarhije podsjeća na nešto što pripada prošlosti i nešto što je u sukobu s globalističkim mejnstrimom, značajan broj evropskih zemalja poput skandinavskih, pa onda zemalja Beneluksa, te Španija i naravno Velike Britanije, ipak istrajava da ovu instituciju održi u životu.
Svjesna da je stalno propitivana i nerijetko dovođena do ruba opstanka, monarhija kao institucija u savremenim uslovima pokušava da sa svoje strane iznađe odgovore na aktuelne izazove i tako osigura svoj opstanak. Ta njena fleksibilnost i aktuelnost danas, sagledava se kroz nekoliko aspekata od kojih su neki, čini nam se, važniji od drugih.
Pitanje stabilnosti i kontinuiteta
Na prvom mjestu, to je njen odnos prema nacionalnom narativu, ili preciznije, odnos prema onom kohezionom faktoru koji povezuje stanovnike jedne zemlje u zajednicu koja je više od toga, zajednice pukih stanovnika. Taj narativ je, naravno, naslonjen na hrišćanski srednjevjekovni koncept u kom su se preplitali nebesko i ovozemaljsko. Tako su npr. zastave kao monarhijski, a kasnije i nacionalni simboli, padale s neba u toku velikih bitaka, preobraćajući gotovo izvjesne poraze u velike i dalekosežne pobjede. Današnja danska zastava je tako, recimo, prema u narodu učvršćenom mitu, pala s neba 1219. u toku bitke kod Lyndanissea (današnji Talin) u trenutku kada se kralj Valdemar Pobjednik našao u teškoj situaciji u borbi protiv Estonaca prilikom jednog od čestih krstaških pohoda vođenih na baltičkim prostorima. Na sličan način su ovi simboli padali s neba i prema važećim mitovima kod ostalih skandinavski naroda koji imaju isti veliki latinski krst kao simbol, samo na različitoj osnovi kad je boja u pitanju.
U ovaj narativ spadaju i procesi transformacije apsolutnih monarhija u ustavne monarhije tokom 19. vijeka. Relativno mirna transformacija političkog sistema i prihvatanje ustavnosti kao nove političke stvarnosti od strane većine evropskih monarha, pokazala je da institucija monarhije u tim novim, društveno sve dinamičnijim uslovima, može igrati ulogu faktora stabilnosti i kontinuiteta. Da ova funkcija monarhije bude održavana u svijesti sada više nego politički svjesnih podanika u periodu 19. i 20. vijeka, pobrinula se i sama buržoazija kao nova vladajuća ekonomsko-politička elita, zainteresovana prije svega za stabilnost. Tako je među njima stvoren svojevrstan pakt koji traje do danas, a produkt je parlamentarna monarhija, u kojoj je ne samo podijeljena vlast, nego su i same uloge vrlo precizno definisane.
Istina, proces redukcije apsolutne vlasti monarha nije išao strmoglavo nadole, nego postepeno. Izvjesne istorijske okolnosti, kao što je npr. nacionalno ujedinjavanje i rovite državne granice, davale su pojedinim monarsima mogućnost da budu čak i u 20. vijeku ona snaga koja će stati na čelo dovršenja tog procesa ujedinjavanja. Tako je nakon I svjetskog rata, umješnošću i isturanjem monarhije kao nacionalnog simbola, danskom kralju Kristijanu X pošlo za rukom da postane važnim faktorom koji je povratio dijelove Šlezvig-Holštajna koje je nakon vojne katastrofe 1864. Danska morala prepustiti Bizmarkovoj Njemačkoj. Štaviše, referendumom koji je dobrim dijelom 1920. godine završio u korist Danske, proces razgraničenja je dovršen, a filmski klip kralja Kristijana X koji kao oslobodilac jaše na bijelom konju kroz dijelove pripojenog kraljevstva urezala se u svijest stanovništva, osiguravajući instituciji monarhije budućnost. Malo ko je znao da je kralj loš jahač i da je lako mogao da klizne sa svog pobjedničkog konja, o čemu je nedavno sa duhovitošću i svježinom pričala njegova unuka, danska kraljica Margareta II, kada je nastupila na nacionalnoj televiziji u serijalu upriličenom povodom stogodišnjice referenduma kojim je višedecenijsko nastojanje Danske da vrati dijelove izgubljene teritorije krunisano uspjehom.
Žensko pitanje i pitanje nasljeđa
Na drugom mjestu je svakako fleksibilnost kad je u pitanju prihvatanje tekovina razvoja savremenog društva, gdje je ravnopravnost polova jedna od najvažnijih tekovina. Iako je monarhija kao institucija vjekovima bila zasnovana na pravu prvorođenog muškog potomka na prijesto, morala je da se prilagodi novom trendu koji je kao jedno od svojih najvažnijih načela istakao načelo rodne jednakosti. Otpora ovom načelu koje, pokazalo se, nije bilo samo prolazna moda i hir razmaženih evropskih i američkih intelektualki u vremenu između dva svjetska rata, bilo je itekako i u redovima tadašnjih monarha.
To se vidi na primjeru gore spomenutog danskog kralja Kristijana X koji se žilavo suprotstavljao davanju glasa ženama nakon I svjetskog rata, iako je ono zbog velikog doprinosa žena da se ratna mašina uopšte održi prosto kucalo na vratima u nemalom broju evropskih zemalja učesnica rata. Kao istinski konzervativac kralj Kristijan je ženskim predstavnicama jednom prilikom kada je došlo do razgovora o opštem pravu glasa koje bi obuhvatilo i žene, odgovorio da bi bilo dobro da pomisle na svoje umorne muževe kojima treba ručak i kafa nakon teškog radnog dana. Doživio je ipak da danske žene dobiju pravo glasa, ali ne i revoluciju u nasljednom redu koja će dovesti upravo jednu ženu na prijesto. Naime, njegova prvorođena unuka Margareta, zahvaljujući umješnosti jedne druge žene, svoje majke, kraljice Ingrid, postala je kraljica Danske pod imenom Magareta II, uprkos tradiciji i zakonu da prijesto nasljeđuju samo muški potomci loze Gliksburg. Kraljica Ingrid, inače švedska princeza, u trenucima kada su joj ljekari saopštili da zbog zdravstvenih problema ne može računati na nove trudnoće i rađanje željenog muškog nasljednika, bacila se na posao da osigura prijesto svojoj najstarijoj kćerci. Dok je njen muž, kralj Frederik IX, bio zabavljen manje državnim problemima, kraljici je pošlo za rukom da. progura novi zakon o nasljeđivanju. Na talasu popularnosti koju je monarhija uživala u periodu nakon II svjetskog rata, pogotovo što je doprinijela da Danska koja je svo vrijeme pomagala Hitlerovu Njemačku, prođe nekažnjeno, kraljici Ingrid je pošlo za rukom da progura svoju volju. Rezultat je bilo donošenje Zakona o nasljednom redu po kom u „slučaju smrti kralja ili.vladajuće kraljice prijesto prelazi na sina ili kćerku, uz to da stariji imaju prednost u odnosu na mlađe“(1953). Zbog svoje umješnosti i upornosti kraljica Ingrid je ne bez razloga u narodu prozvana kralj Ingrid (Kong Ingrid) što je odgovaralo realnosti.
I ne samo da su savremene evropske monarhije prihvatile novu realnost u kojoj je ravnopravnost polova bila postulirana jednom za svagda, od 80-ih godina prošlog vijeka pa do danas otišlo se i korak dalje. Naime, posebnim zakonima je potvrđeno da je nasljednik prijestola prvorođeni potomak, nezavisno od toga da li se radi o muškom ili ženskom potomku. U Danskoj je ovaj zakon donešen plebiscitarno 2009, dakle, referendumom, u nadi je problem naslijeđivanja skinut s dnevnog reda jednom za uvijek.
Monarhija i multikulturalnost
U završnici ovog teksta treba perspektivirati jedno od najvažnijih pitanja vezano za postojanje monarhije, a to je pitanje šta se danas očekuje od nje, od institucije koja jedno društvo i njegove poreske obveznike košta prilično.
Osim što od dodijeljenih im sredstava obnavljaju značajan dio nacionalnog kulturnog blaga, današnji monarsi su dužni da rade u pravcu održavanja nacionalnog jedinstva na više planova, kako podržavajući institucije, vladu i parlament, tako i na duhovnom jedinstvu vlastitog naroda. Tako su se npr. svi današnji evropski monarsi odmah oglasili u povodu vladajuće pandemije i krize njome izazvane, podupirući ne samo retorički, nego i primjerom svezu s narodom čiji su dio. Margareta II je tako npr. otkazala sve svečanosti zakazane u povodu svog 80. rođendana i u vrlo ubjedljivom govoru prenošenom na domaćoj televiziji tražila da svi stanovnici pokažu sličnu svijest i odgovornost.
U situaciji kada su savremena evropska društva sve više multietnička i multikulturna, od monarhije se očekuje da bude neka vrsta cementa upravo toj multietničnosti i multikulturalnosti. Njeni predstavnici, istina je, moraju da se prilagođavaju toj pomalo nedefinisanoj i zbućkurišanoj multikulturalnosti, ne zaboravljajući skroz da su tu gdje jesu zahvaljujući prije svega radu i upornosti svojih predaka. Ne bez razloga u prvi plan se zato ističe radišnost i predanost dužnosti jedne Elizabete II i nedavno preminulog princa Filipa, britanskog kraljevskog para, koji je uprkos popriličnom broju nacionalnih i ličnih tragedija, monarhiju predao svojim nasljednicima u relativno dobrom stanju.
Bonus video:
